Kis Holland Nyelvtan

Albertn Balzsi Jlia Eszenyi Rka Hantosn Reviczky Dra Kis Irn Szalai Erika Varga Orsolya
KIS HOLLAND NYELVTAN
Budapest, 1997
A Kroli Gspr Reformtus Egyetem Idegennyelvi Lektortusnak kiadsa
Megjelent a Felzrkzs az Eurpai Felsoktatshoz Alap (FEFA) 1650. sz. projektje keretben Az utnnyomshoz a szerzk beleegyezse szksges
Felels szerkeszt: Hantosn Reviczky Dra Anyanyelvi lektor: Douwe Boelens
ISBN 9638392274
Elsz
Ler nyelvtanunk magyar nyelven rdott. Egyrszt azrt, hogy Magyarorszgon is elrhet legyen egy holland nyelvtan. Msrszt pedig azrt, hogy segtsgre legyen azo knak a nyelvtanulknak, akik holland nyelvtudssal mg nem rendelkeznek, de biztos nyelvtani alapokra szeretnk pteni nyelvi ismereteiket. Egyik clcsoportunk teht a teljesen kezd, a msik azonban mr a haladk csoportja, akik a nyelvtant kziknyvknt, egyes nyelvtani jelensgekre vonatkoz tudsuk ellenrzsre, kiegsztsre hasznlhatjk. Ezenkvl j hasznt veszi az a nyelvtanul is, aki nyelvvizsgra rendszerezi tudst. Nyelvtanunkat a szfajok alapjn osztottuk fejezetekre, szerepel ezen kvl egy fejezet a mondattanrl is. Kt kln fejezetben trgyaljuk az egyes ktszavakat s a tagadst. A ktet hasznlatt a vgn elhelyezett rszletes tartalomjegyzk melyben minden alpontot feltntettnk s a fejezetekben szerepl keresztutalsok knnytik meg. Az egyes pontoknl, a magyar terminus technicus mellett, zrjelben szerepel azok holland, majd pedig latin vagy latinos elnevezse is. Nyelvtanunkat a szablytalan igk sztri alakjnak listja egszti ki. Ezen a helyen mondunk ksznetet Dr. Damokos Katalinnak, rtkes tancsairt s szrevteleirt. A knyv hasznlathoz sok sikert kvn minden nyelvtanulnak a szerzi munkakzssg 1997. szeptember
1. FEJEZET
Kiejts s helyesrs (de uitspraak en de spelling)
(DE UITSPRAAK EN DE SPELLING)
1.1. A kiejts s az rskp viszonya

A holland helyesrs szerencsre meglehetsen kvetkezetesen kveti a kiejtst. gy nhny szably elsajttsa utn viszonylag biztosak lehetnk a hallott szveg helyesrsban, vagy az rott szveg kiejtsben. A holland abc 26 betbl ll: a, b, c, d, e, f, g, h, j, k, 1, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z Ez a huszonhat bet (ill. kombincii) jelli a holland nyelv mintegy 40 hangjt. Az kezet tbbnyire hangslyt jell: n Kt pont (trma) kerl a magnhangzra, ha msik sztagba kerl, mint az t megelz magnhangz. Ilyenkor kln ejtjk ket: tween, zologie, Belgi, pozie, renie, rune Ha a kiejts egyrtelm, a trma elmarad: principieel, chaos. Egy hangot tbb bet is jelezhet (pl. sch, sj). Tbb bet jellhet egy hangot is (pl. ee, mint a magyar ) Ezek a betkombincik nem vlaszthatk szt: bij-scho-ling
1.2. Sztagols a helyesrs szolglatban

A holland helyesrs megrtshez ismernnk kell a nylt- s a zrt sztag fogalmt. Nylt sztagrl beszlnk, ha a sztag magnhangzra vgzdik: be-ken, bu-ren, boe-ken, wei-de A sztag akkor zrt, ha mssalhangzra vgzdik: bak-ken, rat-ten, Bel-gisch A sztagols szerinti elvlaszts szablyai megegyeznek a magyarval, de: az j sztag kezddhet tbb mssalhangzval is, ha holland sz kezddhet ilyen betkombincival pl.: ven-ster, ern-stig, cen-trum, A-fri-ka, ze-bra, ma-kreel v. magyar cent-rum, zeb-ra, mak-r-la Egy sztagba egy magnhangz, vagy egy kettshangz (diftongus) kerlhet. A szavak helyesrsnl a Woordenlijst Nederlandse taal (Groene boekje), Sdu Uitgevers, Den Haag 1995-s s annl jabb kiadsai a mrvadak.
1.3. Az egyes hangok kiejtse s rsa

Nhny ltalnos szably: 1. A kettztt mssalhangz azt jelli, hogy az eltte lev magnhangzt rviden ejtjk. A mssalhangzkat nem ejtjk kettzve. Pl. bakken, appel, kennis 2. Nylt sztagban a magnhangzt hosszan ejtjk s egy betvel rjuk. Pl. nu, ja, spe-len. Zrt sztagban - a rviden ejtett magnhangzt egy betvel rjuk: pl. tak, spel - a hosszan ejtett magnhangzt kettztt betvel rjuk: p1. taak, speel 3. Rviden ejtett magnhangz csak zrt sztagban llhat, vagyis sz nem vgzdhet rvid magnhangzval (kivtel: pl.: me, je s nhny idegen sz pl. taxi) 4. Ajakkerektses a hangunkat Eurpban mshol nem ismerik. A holland a rvid ajakrses hangot jell; rviden ejtett . Az egyes hangok lersnl a magyar hangkszletet vettk kiindulsul.
KIEJTS S HELYESRS 1.3.1. Magnhangzk (Klinkers-vocalen) Bet a a; aa e e; ee e o o; oo i i ie y u u; uu oe Kiejts rvid ; ajakrssel hossz rvid e hossz !de: szvgen ee elnyelt flhang; sv nylt sztagban is rvid rvid o hossz rvid i elnyelt flhang; sv hossz i/ idegen szavakban rvid s kzti hang hossz flhossz ; nem kvetheti ketts mssalhangz hossz ; nem kvetheti ketts mssalhangz Fonetikai jel a a e rs Zrt sztag pad, van, dak, bang aangenaam, straat bed, het, fles, wekker breed, speel, steen twee, tweede, idee eten, kamer, keuken, verstaan pot, potten, tot, kom o i y u boot, groot, woon dit, ik, ik wil, is -ig pl. prachtig, aardig muziek, tien, niet systeem brug, kus, zus, ik, vul muur, ik huur stoel, boek, moet Nylt sztag straten, haven, samen zeven, spelen, stenen de, je, warmte, geloven boter, wonen, groter januari, catalogi, taxi wie, die, dieren, ieder hobby, baby muren, wij huren bloemen, zoenen groepen deuren, kleuren analyse,
eu
neus, kleur, deur
1.3.2. Kettshangzk (Tweeklanken - diftongen) Betk ei ij A hollandban egy betnek szmt! ou; ouw au; auw ui aai ooi oei eeuw ieuw Kiejts
ei ei; semmiben sem klnbzik az ei kettshangz ejtstl kivtel: -lijk; az ij-et itt a a flhangznak ejtjk u, ahol az rvid ugyanaz, mint ou ill. ouw -nl , ahol az rvid s nylt j j uj ! sneeu-wen, leeu-wen i ! nieu-we
Fonetikai jel i i
Pldk breien, sein brij, zijn, kijken Id. mg lenti tblzat moeilijk, natuurlijk koud, vrouw pauze, blauw tuin, suiker saai, lawaai nooit, kooi groei leeuw, sneeuw nieuw
au au y a.j o.j uj e.y i.y
A kettshangzknak nincs rvid ill. hossz vltozatuk, de a helyesrsban hosszknt viselkednek: nem kvetheti ket kettztt mssalhangz. A kettshangzkat nem lehet elvlasztani, kivve -eeuw/-ieuw Id. fent. Ugyangy ejtjk, de mst jelentenek: El mei (mjus) wei (legel) eis (kvetelmny) reizen (utazik) leiden (vezet) bei(bogy) steil (meredek) peil (szint) zei (mondta) IJ mij (engem) wij (mi) ijs (jg, fagylalt) rijzen (tszta megkel) lijden (szenved) bij (-nl, -nl; mh) stijl (stlus) pijl (nyl) zij (, nnemben)
Az ei rs igk ragozsa ltalban szablyos (gyenge), az ij rsak rendhagy (ers). Pl. reizen, reisde, gereisd; rijzen, rees, gerezen leiden, leidde, geleid; lijden, leed, geleden OU nou (most) rouw (gysz) koud (hideg) nauw (szk) rauw (nyers) kauwt (rg) AU
KIEJTS S HELYESRS 1.3.3. Mssalhangzk (Medeklinkers - consonanten) 1.3.3.1. Nhny ltalnos szably 1. Kt azonos mssalhangz nem llhat a sz vgn. Pl. ik wil, kom, kan v. nmet ich will, kann, komm! 2. Kt azonos mssalhangzt nem kvethet jabb mssalhangz: Pl. willen jij wilt 3. Szvgen a zngs zrhangok (b, d) zngtlenednek, p illetve t lesz bellk, de ezt az rs nem jelli: P1: rib [rip], kind [kint] 4. Szvgen nem ll v, z, j, h, q. Kivtel nhny idegen sz: P1: Allah, quiz 5. A szsszettel minden tagja megtartja eredeti rsmdjt: Pl. Middeleeuwen (Middel + eeuwen; egy 1) middellijn (middel + lijn; kt 1) de: alleen (al + een; hagyomnyrzs) 1.3.3.2 A mssalhangzk rszletes ismertetse Betk b c Kiejts b; szvgen p a, o, u, c, 1, r eltt k e, i eltt sz Id. Woordenlijst Nederl. Taal 1.2. d; szvgen t kt magnhangz kztt kieshet, vagy j Nem halljuk, de rjuk a -d vg igk -t ragos alakjaiban f; ha a szvgi f-et hossz mgh ill. l, r elzi meg, magnhangzs toldalk eltt tbbnyire v-v vlik Id. mg v ejtsk hasonl (abban is, hogy ilyen a magyarban nincs). Leginkbb Allahhal szavunk h-jra hasonlt, de reszelsebb idegen eredet szavakban: zs gn= ny idegen eredet szavakban: s h; szt, sztagot nem zr; nem kettzzk j; mgh. utn s szvgen -i jelli ezt a hangot idegen szavakban olykor ll = j FonetiPldk kai jel b boter, hebben, rib [rip] k cabaret, cultuur, club, credit s cirkel, decibel, december, succes [ksz] Csak idegen eredet szavakban d dak, redden, hond [hont] oude [alio] rode [roja] (hij) antwoordt, wordt, vindt f fiets, boffen, brief wolf wolven sterf sterven lief hever (de: laf -laffer filosoof filosofen) geen, dicht, graag zich, achter, weg goochelen, ! A ch-t nem kettzzk, a mgh. eltte lehet rvid: lachen college, giraf, budget magnifiek, champignon China, charmant, machine haar, huishoud, hij, hond juist, jullie, bejaarde fooi, groei medaille
g s ch
g ch h j
nj h j
10 j k idegen eredet szavakban: zs, dzs
(DE UITSPRAAK EN DE SPELLING) journalist, jury job, joggen, jungle !jus (j=s,zs) kaars, hokken, dak cockpit, ticket liefde, paling, bal, parallellen muis, komen, kom, dammen naam, binnen, man, Spanje , oranje rationeel, miljonair (de: spionnen, stationnetje) hangen, bang, jongen, koning paar, slapen, kapper, zeep rood, borrel, horen, kantoor muis muizen, hals halzen laars laarzen (de: eis eisen mens mensen stb.) scoren, scriptie, sculptuur scepter, scenario, sceptisch meisje, sjaal school, beschouwen Belgisch, fantastisch s Hertogenbosch, Jeroen Bosch tak, katten, datum, zit tialk, beetje thee, apotheek, ethisch (de: gotisch, th riller) veel, vlug, vraag, avond vier fier Vlaming flamingo vorst forst weg, wens, bewaren, t wee wreed, wrak, wraak stb. Nem halljuk, de rjuk: uw zee, ozon, muizen, proza, pizza, puzzel, quiz (kivtel) basalt, basis, museum, musicus de: muziek qua, quasi, quilt, quiz, croquet de: kwadraat, kwaliteit, kwart taxi, examen, context de:tekst yard, yeti, yoga, y uppie
d k l m n
k; ld. mg c id. eredet szavakban ck = k I l; ld. mg j m m n n; nj = ny; eo, io, jo, yo utn egy n, ha nem a kveti ng ! nem n+g, hanem egy hang v. harang, inga, hangok p p; Id. mg b r r s sz; ha a szvgi s-et hossz mgh ill. 1, r elzi meg, magnhangzs toldalk eltt gyakran z-v vlik sc = szk sc = sz sj = s ld. mg c s z sch szh: sz ill. sztag elejn sz: -isch vgzdsnl rgi helysg- s szemlyneveknl t t; ld. mg d tj = ty th t; idegen eredet szavakban csak mgh. eltt v Zngtlenebb v. Szvgen nem llhat. Csak mgh, r vagy I eltt fordul el. Sz elejn szinte nincs klnbsg a v s az f ejtsben. 1d. mg f w v; nem kettzzk wr = vr ld. mg kettshangzk z z; szvgen nem llhat ld. mg s Idegen eredet szavakban olykor az s ejtse z. x, q, y Csak idegen eredet szavakban. q: fknt sz elejn, u eltt y=j
p r s
sx s t c t v
w z
kw ks j
KIEJTS S HELYESRS
11
1.3.3.3 A mssalhangzk kettzse Kettzzk a mssalhangzt, ha eltte rvid magnhangz ll, s magnhangz kveti Pl. bellen, takken, bussen a sz -is vg s tbbesszmba tesszk Pl. kennis kennissen; bibliothecaris bibliothecarissen Nem kettzzk a mssalhangzt, ha szvgen ll Pl. bus, zeg, kruis mssalhangz kveti Pl. post, mosterd, melk hossz magnhangz vagy diftongus ll eltte Pl. taken, vaker, minuten, eisen ll eltte Pl. appelen, middelen a sz -ik vg s tbbesszmba tesszk Pl. monniken, dommeriken 1.3.3.4 A mssalhangzk hasonulsa (Assimilatie) Beszd kzben a hangok alkalmazkodnak egymshoz, csak gy lehetsges, hogy folyamato san ejtsk ki ket. Hasonulhatnak egymshoz a kpzs mdja s helye szerint. A hasonulst a holland helyesrs nem jelli. 1. Ha a v, z, g zngs rshangokat p, t, k, f s, g zngtlen hangok elzik meg, zngtlen f, s, g lesz bellk. Pl. uit val, ontzettend, ontgoochelen 2. Ha a p, t, k, f, s, g zngtlen hangokat b, d, G zngs hang kveti, zngs b, d, G, v, z, g lesz bellk (G = a magyar g). Pl. opdracht, eetbaar, zakdoek, liefde, misbaar, dagboek Ha kt egyforma hang kerl egyms mell, csak egyszer ejtjk: Pl. o ellen, opbouwen, uitdelen, uitdoen 3. Ha az n-et p, b, m kveti, akkor m-nek, ha k, g kveti, ng-nek ejtjk. Pl. aanpraten, aanblik, tenminste links, donker, evengoed 1.3.3.5 Hangok betoldsa (Klankinsertie) A kiejts megknnytsre bizonyos hangkombinciknl ejtsknnyt hangokat toldanak be a hollandban. 1. Ha az -er toldalkot r hang elzi meg, d hangot illesztnk kzjk: Pl. raar-raarder; duur-duurder; huren-huurder (lsd mg: 4.5.) 2. Az egymst kvet magnhangzk kztt j illetve w, hangot ejtnk. Az rs ezt nem jelli. Pl. zeen [zjn], ween [vjn], kopie-kopien [kopjn], drie-drien [drjn] judo-judon [judown], echo-echon [echown] 3. Rvid hang kerlhet a sztag vgn az r, 1 illetve zngtlen mssalhangz kz: Pl. melk [melk], kerk [kerk] Nem kvetkezik be a betolds az s s t hangok eltt: als, alt. A betoldst az rs nem jelli.
12
1.3.3.6 Hangkiess (Klankdeletie) A betkombinci knnyebb ejtse rdekben bizonyos esetekben egyes hangokat elhagyhatunk anlkl, hogy a sz jelentse megvltozna: Nem ejtjk a t hangot, ha sztag hatrn ll kt msik mssalhangz kztt: Pl. kastje [kasj], vriendschap [frinszhap] Elmaradhat a t a rijd, houd szavak ejtsben: blij dat ik rij; ik hou van jou Ha kt azonos mssalhangz tallkozik, csak egyet ejtnk: Pl. stamppot, nekk ramp (lsd. mg: 1.3.3.4.) 1.3.3.7. Zngtleneds (Verscherping) A holland kiejts jellemzje, hogy a sz vgn nincsenek zngs zr- illetve rshangok. A zngs b, d, v, z hangok helyett zngtlen prjukat p, t, f, s talljuk a szvgen. A helyesrs csak az s/z s a f/v vltakozst jelli. (lsd: 1.3.3.2.) Pl. huis-huizen; lief-lieve de: paard [prt] paarden [prd] web [vep] webben [veb]
1.4. Szhangsly s intonci (Woordaccent en zinsintonatie)

1.4.1. Szhangsly (Woordaccent) A holland szavak hangslyozsra klnbz szablyok vonatkoznak aszerint, hogy tszrl, toldalkolt vagy sszetett szrl beszlnk. ltalnos szably azonban, hogy a -t tartalmaz sztag mindig hangslytalan. gy teht a ktsztagos szavakban, ahol az egyik sztagban van, mindig a msik sztag a hangslyos, fggetlenl attl, hogy els vagy msodik. Pl. bedrag; orde 1.4.1.1. Tszavak hangslya (Accent bij ongelede woorden) A tovbbi nll jelentssel rendelkez rszekre mr nem bonthat tszavakban (huis, keuken) a hangsly az utols vagy az utols eltti sztagra esik. A hangsly az utols sztagra esik, ha a sz vge diftongust tartalmaz Pl. lawaai, partij, paradijs de: juffrouw, arbeid stb. zrt sztagban hossz magnhangzt tartalmaz Pl. personeel, natuur, materiaal de: oorzaak, paspoort stb. A hangsly az utols eltti sztagra esik, ha az utols sztagban nylt sztagban hossz magnhangz van Pl. ruzie, studie, auto de: cadeau, democratie stb. rvid magnhangz van Pl. avond, augustus, centrum de: sigaret, proces stb. Ha a hangsly az utols eltti sztagra esne, de abban i a magnhangz, akkor a hangsly elre toldik az ezt megelz sztagra. Pl. studio, lexicon, maximum, medicus de: artikel, satire, familie 1.4.1.2. Az sszetett szavak hangslyozsa (Accent bij samengestelde woorden) Az sszetett szavaknl ltalban az eltagra esik a hangsly, de a tagok megtartjk eredeti hangslyukat is. Pl. parkeerplaats, rivierenland de: platteland, stadhuis
KIEJTS S HELYESRS 1.4.1.3. A kpzett szavak hangslyozsa (Accent bij afgeleide woorden)
13
A hangsly ltalban a sztre esik, mivel a toldalkok gyakran -t tartalmaznak. Egyes toldalkok mgis hangslyt kapnak. Ilyenkor tbbnyire ellenttet emelnek ki: Pl. verkoop inkoop; vriendin vriend Az -ig toldalk maga nem hangslyos, de azz teszi az t megelz sztagot: Pl. geluk kig, regelmatig 1.4.2. Hanglejts, intonci (Zinsintonatie) A szavak hangslyozsval ellenttben a mondatok hanglejtsnek nincs kttt szablya. Brmelyik szra eshet nyomatk a beszl szndknak megfelelen. ltalban az a sz (mondatrsz) hangslyos, amelyik az eddig elhangzottakhoz valami j informcit fz. Rob heeft An voor zijn verjaardag uitgenodigd. (niet Jan) Rob hvta meg Ant a szletsnapjra. (nem Jan) Rob heeft An voor zijn verjaardag uitgenodigd. (niet Els) Rob Ant hvta meg a szletsnapjra. (nem Elst) Rob heeft An voor zijn verjaardag uitgenodigd. (niet voor een etentje) Rob a szletsnapjra hvta meg Ant. (nem vacsorzni) A mondatok alapintoncijrl a kvetkezket mondhatjuk: 1. A kijelent mondat hanglejtse ereszked. Piet koopt een huis. Piet hzat vesz. 2. A krd mondat hanglejtse a mondat vgn emelked. Komt u eens langs? Megltogat majd? 3. A felszlt mondat hanglejtse a mondat vgn egyenletes vagy ereszked. Kom binnen! Gyere be. A helyes kiejts termszetesen az l beszdbl sajtthat el.
1.5. Helyesrsi tudnivalk (Spellingregels)

1.5.1 Nagy kezdbetk Nagy kezdbetvel rjuk: a mondat els teljes szavt Hij werkt in een ziekenhuis. Wie is dat? (Krhzban dolgozik. Ki az?) Ha a mondat aposztrfos mssalhangzval s Morgens is ze altijd thuis. kezddik, akkor a kvetkez szt kezdjk (Reggelenknt mindig otthon van.) nagybetvel. k Versta dat niet. (Ezt nem rtem.) Ha a mondat szmmal kezddik, a t Is moeilijk te begrijpen. kvetkez szt nem kezdjk nagybetvel, (Ezt nehz megrteni.) hacsak egy msik szably ezt el nem rja. 1980 was een belangrijk jaar in ons gezin. (Az 1980-as v nagy jelentsg volt a csal dunkban.) 16 Renoirs in de collectie bleken vals te zijn. (A gyjtemnybl 16 Renoir hamisnak bizonyult.)
14 Isten s szent emberek ill. dolgok nevt.
Ze baden tot God, die de Zijnen nooit verlaat. (Istenhez imdkoztak, aki az vit soha el nem hagyja.) az egyhzi nnepeket Pinksteren, Pasen, Kerstmis, Hemelvaart (pnksd, hsvt, karcsony, ldozcstrtk) de: a velk kpzett sszetteleket de: paasvakantie, kerstboom, pinksterroos nem (hsvti sznet, karcsonyfa, pnksdirzsa) a tulajdonneveket Jan Martens, Karel de Grote (Nagy Kroly) Ria van der Maet de: mevrouw Van der Maet npek, nemzetisgek, nyelvek nevt, de Nederlanders, de Hongaren, het Latijn, s a bellk kpzett mellkneveket (a hollandok, a magyarok, a latin) de Engelse les, het Antwerps (az angolra, az antwerpeni dialektus) a fldrajzi neveket s a bellk de Noordzee, West-Europa, de Europese kpzett mellkneveket landen, Franstalig, Russissprekend (szaki-tenger, Nyugat-Eurpa, az eurpai orszgok, francia nyelv, oroszul beszl) a bolygk s csillagkpek nevt Mars, Grote Beer, de Schorpioen (Mars, Gnclszekr, Skorpi) a nagy trtnelmi korok, esemnyek De Reformatie heeft in Hongarije een grote nevt culturele bloei meegebracht. (A reformci nagy kulturlis fellendlst ho zott Magyarorszgon.) De Middeleeuwen werden niet overal even vlug door de Renaissance gevolgd. (A kzpkort nem kvette mindenhol egyforma gyorsan a renesznsz.) utck, terek nevt Populierenlaan, Leidseplein, Brusselsestraat intzmnyek, egyesletek, iskolk, Orde van de Prinse, de Senaat, de Raad van cgek nevt State, Vrije Technische School knyvek, jsgok, folyiratok cmt Ik zag Cecilia komen, Het Belang van Limburg, Honderd jaar eenzaamheid cmek, megszltsok els szavt Aan de heer Van der Smissen (Van der Smissen rnak) cmeket s hivatalokat De Paus ontving de Koning. (A ppa fogadta a kirlyt.) De President wilde niet aftreden. (Az elnk nem akart tvozni posztjrl.) de: koning Albert, prins Philip, minister stb. (Albert kirly, Philip herceg, miniszter stb.) hajk, replgpek, rhajk nevt, de Titanic, de Trans Europe Express, mrkanevt een Mig 27, een Ford Sierra, Philips egyes rvidtseket, betszkat N.B., P.S., NAVO, EU, AMRO stb.
KIEJTS S HELYESRS 1.5.2. Egybers - klnrs (Aaneenschrijven - los van elkaar schrijven) 1.5.2.1. Egyberjuk: a legtbb szsszettelt de: ktjelet kell tenni, ha kt egymst kvet bet egy hangot jellhet a rechter- s linker- kezdet szavakat az sszetteleket half el- s maal uttaggal a szz alatti szmneveket (ktsg esetn trmval) szz s ezer tbbszrseit de: kln rjuk a milli s millird tbbszrseit valamint a tbbi szmot a nvmsi hatrozszkat er, hier, daar, waar + elljrsz szmos igbl kpzett fnevet (de magt az igt nem!) Az sszetett igealakokat elvl igk esetben: fnvi igenvnl befejezett mellknvi igenvnl mellkmondatban nem elvl igk esetben: mindig utck, terek nevt sznek sszetteleit az sszetett fldrajzi nevek szrmazkait 1.5.2.2. Ktjellel rjuk: a kttag fldrajzi neveket, ha az eltag ragozatlan mellknv, s az uttag fldrajzi megnevezs ha az uttag gtj de: az sszetett fldrajzi nevek szrmazkait egyberjuk v. 1.5.2.1.
15
eengezinswoning (csaldihz), schuimrubber (habszivacs) astma-aanval (asztmaroham) auto-ongeval (autbaleset) rechteroever (jobb part), linkervleugel (balszrny) halfacht (fl nyolc), vijfmaal (tszr) achtendertig (38), zeventien (17) drieenzestig (63), tweeenvijftigste (52.) zevenhonderd (700), veertienduizend (14 000) vijf miljoen (5 000 000) zes miljard (6 000 000 000) 1997 negentienhonderd zevenennegentig Dit was de gelegenheid waarop hij zo lang gewacht had. (Itt volt az alkalom, amelyet mr oly rgen vrt.) inbezitneming (birtokbavtel) inwerktreding (letbe lps) v: in bezit nemen in werk treden goedkeuren (jvhagy), lesgeven (tant) goedgekeurd (jvhagyott), lesgegeven (tantott) de: om goed te keuren, door les te geven (jvhagys vgett, tantva) lk vraag me af, of hij nog steeds daar lesgeeft. Kvncsi vagyok, vajon mg mindig ott tant-e. raadplegen, raadpleegt, raadpleegde, geraadpleegd, om te raadplegen Rembrandtplein, Naamsestraat, Lijsterbeslaan lichtblauw (vilgoskk), dieprood (mlyvrs) Zuidamerikaan (dl amerikai), Oudhoogduitse (felnmet)
Noord Amerika (szak Amerika) Nieuw-Zeeland (j-Zland) Brussel-Noord Noordamerikaans volk (szak-amerikai np) de: Nieuwzeelanders (az j-zlandiak)
16
a betkkel, rvidtssel, szmokkal tv-uitzending, S-bocht, cd-speler, 60alkotott sszetteleket plussers (tv-kzvetts, S-kanyar, cdlejtsz, hatva non felliek) a sint-eltag sszetteleket Sint-Pieterscollege, St.-Niklaas, Sint Janskerk az egyenrang tagokat dichter-vertaler, rood-wit-blauw, de: csak egy ktjelet tesznk, ha mv. Sneyers-Janssen az egyenrang tagok egyike maga is (klt-mfordt, piros-fehr-kk, Sneyers sszetett sz Janssenn) woon-werkverkeer, ronde-tafelconferentie (lakhely-munkahely forgalom, kerekasztal konferencia) a hrom- vagy tbb tag mellrende- een vergeet-mij-nietje (kis nefelejcs) lseket doe-het-zelfzaak (barkcsbolt) a tulajdonnv uttag sszetteleket regering-Martens, wet-Van Haute (a Martens-kormny, a Van Haute trvny) a hromtag sszetteleket, ha azok basis-woordenboek, Tweede-Kamerszitting kztt a viszony nem egyrtelm, (kzpsztr, alshzi ls) vagy az egyik tulajdonnv a niet s az oud eltag sszettele niet-roker (nemdohnyz) ket oud-student (vgzett hallgat) egyes grg s latin eltag sszet teleket pl.: adjunct-boekhouder (segd-knyvel) - adjunctex-vrouw (elvlt felesg) - exnon-profit - nonpro-Amerikaans (Amerika-bart) - prosemi-professioneel (flprofi) - semivice-burgemeester (alpolgrmester) stb. - vice- stb. a bio, macro, micro, maxi, mini, m icro-elektronica, bio-energie multi, neo stb. eltag sszetteleket, macro-economie ha magnhangz kveti ket multi-inzetbaar (tbbflekppen hasznost hat) egyes idegen szsszetteleket een rendez-vous (lgyott, randev) salto-mortale (hallugrs) pop-elpee (pop LP/nagylemez) rock-opera stb. A holland helyesrs viszonylag tg teret hagy egybers, ktjel, klnrs tekintetben az egyni megtlsnek, ktsg esetn forduljunk a Groene boekje-hoz (lsd: 1.2.).
KIEJTS S HELYESRS 1.5.3. Kthangzk a szhatron (Tussenletters in samenstellingen) 1.5.3.1. Az s kthangz Az sszettel hatrn s kthangzt runk, ha
17
stadspark, jongensnaam, (vrosi park, finv) (Ez a szably persze nehezen alkalmazhat, ha dood(s)kist, tijd(s)verschil az adott szt mg sohasem hallottuk kiejteni. (kopors, idklnbsg) A bizonytalansgot nveli az a tny, hogy a nyelvterlet bizonyos rszein mondanak, msutt nem mondanak ilyen hangot.) az uttag s-sel vagy ch-val kezddik, jongensschool, mert jongensnaam amennyiben hasonl esetben nem s/ch kezdet (fiiskola finv) uttag esetben van s kthangz stationschef, mert stationsinfrastructuur (llomsfnk lloms infrastruktra) A nagyfok bizonytalansg miatt ajnlatos a szavaknak minden esetben utnanzni. 1.5.3.2. Az n kthangz 1.5.3.2.1. Az sszettel hatrn n kthangzt runk, ha havenarbeider, binnenland, molenwiel (dokkmunks, belfld, malomkerk) grotendeels (nagyrszt, jobbra) az eltag tbbesszma csak -n lehet schroevendraaier, bijenkorf, ziekenhuis (csavarhz, mhkas, krhz) az eltag tbbesszma lehet -s vagy -n is, lerarenkamer (leraren/leraars) de a sz nem vgzdik -ra (a ni pr (tanriszoba) vgzdhet -ra is) secretaressenbijscholing (titkrn tovbbkpzs) az eltag -n-re vgzdik, vagy rgi -n vg esetraggal bvl 1.5.3.2.2. Az sszettel hatrn nem runk n kthangzt, ha az eltag olyan szemlyt vagy trgyat jell, amely a maga nemben egyedlll ha az eltag a mellknv jelentst fokozza az llatnv eltag nvnyneveknl testrsz eltag rgi kifejezsekben ha az eltag jelentse elhomlyosult ha az eltag tbbesszm nlkli fnv ha az eltag tbbesszma csak s-re vgzdhet Koninginnedag, Onze-Lievevrouwekerk (a Kirlyn napja, Miasszonyunk-templom) zonnebril (napszemveg), manestraal (holdsugr) petekind (keresztgyerek) boordevol (telis-tele) paardebloem (pitypang), paddestoel (gomba) ruggegraat (gerincoszlop) bolleboos (jfej, tanulkony ember) rijstebrij (tejberizs), tarwemeel (bzaliszt) horlogemaker (rs)
a kiejtsben ezen a helyen s hang hallhat
18
ha az eltag -ra vgzdik s a tbbessz- gedaanteverwisseling (tvltozs) ma -s s -en is lehet vitaminegehalte (vitamintartalom) meerkeuzetoets (feleletvlaszts teszt) ha az eltag mellknv wittekool (fejes kposzta), goedemorgen (j reggelt) de: goedendag ha az eltag ige dwingeland (akarnok), brandewijn (brandy) 1.5.4. rsjelek (Woord- en leestekens) Az rsjelek szerepe, mint a magyarban, a hollandban is ketts: egyrszt megvilgtjk a mondatok szerkezett, tagoldst, msrszt a lehetsghez kpest utalnak a beszdnek betkkel ki nem fejezhet sajtsgaira, mint pldul a hanglejts, beszdbeli sznetek stb. A fbb rsjelek, mint vessz, pont, krdjel, felkiltjel hasznlata jobbra hasonl a magyarhoz, rszletes trgyalsukat knyvnk terjedelme nem engedi meg. Kiemelten kezeljk viszont az aposztrf (hinyjel) hasznlatt, mert jelentsge a hollandban jval nagyobb, mint a magyarban. 1.5.4.1. Az aposztrf ( - a hiny jele) Aposztrfot tesznk a sz el vagy kzbe, ha egy vagy kt bett elhagyunk belle. A szemlyes- s birtokos nvmsok, nvelk esetben az rott, hivatalos stlusban a rvid alak helyett a teljes forma ajnlott. A mondatban az els teljes szt rjuk nagy kezdbetvel az a, i, o, u, y vg fnevek utn birtokos esetben s tbbesszmban lsd mg: 3.3.1. az s, z, x vg szemlynevek utn a mssalhangz + y vg fnevek kicsinyt kpzs alakjhoz Az aposztrf elvlasztsnl elmarad. A trma hasznlatt lsd:1.1. s morgens, s donderdags, t regent, (reggelente, cstrtknknt, esik az es) n stukje kaas (egy darabka sajt) zn broer (a btyja) mn zus (a hgom) Ik ken m niet.(Nem ismerem.) s Winters draag ik altijd warme laarzen. (Tlen mindig meleg csizmt viselek.) agendas (naptrak), Annas jas (Anna kabtja) fotos (fnykpek), paraplus (esernyk) babys (bbik) Rubens schilderijen (Rubens festmnyei) Velasquez kleuren (V. sznei) Marx filosofie (Marx filozfija) babytje, ponytje, hobbytje, lollytje (kisbaba, pni, kis hobbi, nyalka) baby-tje, pony-tje stb.
19
2. FEJEZET
Az ige (het werkwoord - verbum)
20
(HET WERKWOORD VERBUM)
2.1. Igei vgzdst nem kap illetve sztri alakok

2.1.1. A sztri alakok Az igk sztri alakja 3 rszbl ll: elsknt a fnvi igenv, majd az egyszer mlt illetve a befejezett mellknvi igenv szerepelnek a sztrban. Ahhoz, hogy egy igt mindenkor helyesen tudjunk ragozni, elengedhetetlen a hrom alak ismerete: 2.1.1.1. A fnvi igenv (de onbepaalde wijs - infinitief) A fnvi igenv hangslytalan -en-re vgzdik. Pldul: leren, zeggen, lopen Kivtel: A kvetkez igk s igekts sszetteleik illetve kpzett vltozataik nem -en-re, hanem -n-re vgzdnek: slaan - t, vg (afslaan - levg, visszaver, nem fogadja el) staan - ll (bestaan - ltezik; opstaan - felkel) zijn - van, ltezik doen - tesz, csinl (overdoen - jra megtesz/csinl; meedoen - egytt csinlja a tbbiekkel, rsztvesz) zien - lt (herzien - tnz, tvizsgl; voorzien - elre lt; valamivel ellt) gaan - megy (overgaan - elmlik; uitgaan - szrakozni megy) Bizonyos mondatszerkezetekben fnvi igenevet hasznlunk az lltmny rszeknt. (lsd: 10.5.1.) Ilyen szerkezetben egyes igknl a fnvi igenevet a te szcska elzheti meg. (ezeket lsd: 10.5.2.) 2.1.1.2. A befejezett mellknvi igenv (het voltooid deelwoord - participium van het perfectum) Az ige befejezett mellknvi igeneve a harmadik sztri alak: geschreven schrijven schreef 2.1.1.2.1. A befejezett mellknvi igenv kpzse szablyos igk esetn: a az -en eltti utols mssalhangz zngtlen, azaz t, k, f, s, ch s p, az h ige -t a az -en eltt magnhangz vagy zngs mssalhangz ll, az ige -d h idjelet kap.
(ge) + iget
A ge- hasznlatra ill. elhagysra lsd: 2.1.1.2.2.1. A fenti szably all nincs kivtel. A kpzs folyamn itt is rvnyeslnek a helyesrsi szablyok: lsd: 3.3.2. az -elen-re s -eren-re vgzd igknl a t megllaptshoz tudnunk kell, hogy a sz hangslya ezekre a sztagokra esik-e.
AZ IGE
21
zngs t, 1 mssalhangz zngs t, 2 mssalhangz zngtlen t magn hangzs t f t s t d t t t -len I-elen
fnvi igenv wonen leggen maken zwaaien leven verhuizen antwoorden praten verdelen wandelen
iget woonkgmaakzwaaileefverhuisantwoordpraatverdeelwandel-
egyszer mlt woonde(n) legde(n) maakte(n) Zwaaide leefde(n) verhuisde(n) antwoordde(n) praatte(n) verdeelde(n) wandelde(n)
befejezett jelen heeft gewoond heeft gelegd heeft gemaakt heeft gezwaaid heeft geleefd is verhuisd heeft geantwoord heeft gepraat heeft verdeeld heeft gewandeld
2.1.1.2.2. A befejezett mellknvi igenv kpzse rendhagy ige esetn Ezeknl az igknl egyntet szablyt nem tudunk alkalmazni, annyi azonban bizonyos, hogy a rendhagy igk is kapnak ge- eltagot (errl lsd 2.1.1.2.2.1.), s mindegyiknek megvltozik a thangzja. A thangzk vltozsban bizonyos rendszert fedezhetnk fel, s gy klnbz csoportokat klnthetnk el a mlt idk kpzsben: ij ee/e e: blijken bleek/bleken gebleken is oo/o o: schieten schoot/schoten geschoten ui oo/o o: fluiten floot/floten gefloten i o/o o: dwingen dwong/dwongen gedwongen e o/o o: vechten vocht/vochtten gevochten e a/aa e: lezen las/lazen gelezen Mivel minden igt nem tudunk besorolni fenti csoportokba, mindegyik ignek kln meg kell tanulnunk mlt idejt. A rendhagy igk listjt lsd a knyv vgn szerepl fggelkben. 2.1.1.2.2.1. A ge- prefix a befejezett mellknvi igenv kpzsekor A befejezett mellknvi igenv ltalban ge- prefix-szel kezddik, mind a szablyos, mind a rendhagy igknl. Vannak azonban esetek, amikor mgsem kapnak az egyes igk ge-t: a) Ha a fnvi igenv hangslytalan be-, ge-, er-, her-, ont- vagy ver- igektvel kezddik (lsd mg: 2.1.3.2.): genieten genoten A szably csak igekts igkre vonatkozik, bellen ige teht kap ge-t, mivel be- az igethz tartozik. Ha azonban az ige hangslyos her- igektvel kezddik, a befejezett mellknvi igenevet ge-vel kpezzk. Ktfle alak is lehetsges: herstructureren : geherstructureerd vagy hergestructureerd b) Ha az ige nem elvl igekts (azaz a hangsly az igre s nem az igektre esik): aanvaarden heeft aanvaard 2.1.1.2.3. A befejezett mellknvi igenv jelzi szerepben A befejezett mellknvi igenevet hasznlhatjuk jelzknt is. Ebben az esetben kaphat egy -e vgzdst. Az erre vonatkoz szablyokat lsd 4.1.2.2. Pl.: De vraag is verstaan. de verstane vraag de: De brief is geschreven. de geschreven brief
22
2.1.2. A folyamatos mellknvi igenv (het onvoltooid deelwoord - participium van het presens) Kpzse: a fnvi igenv -d vagy -de(n) vgzdst kap. Magyarra a -va,-ve kpzvel fordtjuk. 2.1.2.1. A folyamatos mellknvi igenv funkcii s hasznlata 1. Hatrozknt: -d vagy -de vgzds Hij ging fluitend/fluitende door de straat. Niemand wordt etend/etende slank! A ktfle vgzds fakultatv jelleg, kivtelek: doende, gaande, staande, zijnde - ezek az alakok mindig kapnak -e vgzdst is. 2. Jelzi hasznlat: Termszetesen itt is rvnyeslnek a mellknvragozs szablyai. (lsd: 4.1. - 4.1.2.2.) de luisterende cursist - een luisterende cursist het openstaande huis - een openstaand huis A szerkezet tetszs szerinti elemekkel bvthet: de leuk schrijvende leerling het veel huilende kind 3. Alanyknt, nll hasznlat (lsd mg: 4.4.): De hulpzoekenden vluchtten naar een kerk. De vragenden vervolgden de actrice totaan haar woning. ltalban az rott nyelvben hasznljuk; beszlt nyelvben szinte mindig vonatkoz nvmssal bevezetett mellkmondatot vagy a terwijl, toen s nadat ktszavakat hasznljuk. Pldul: rsban: De op school lerende kinderen. beszdben: De kinderen die op school leren. rsban: Naar de schilderij starend, ging hij de kamer uit. beszdben: Terwijl hij naar de schilderij staarde, ging hij de kamer uit. 2.1.3. Az igekts igk Vannak olyan igk, melyekhez igektt kapcsolunk. Ezek az n. igekts igk. Kt csoportra oszthatk: az egyik csoport az n. elvl igekts ige, a msik pedig az n. nem elvl igekts ige. 2.1.3.1. Az elvl igekts ige Az elvl igekts igk ragozs kzben sztvlhatnak, igre s igektre. Azok az igk tartoznak ebbe a csoportba, amelyeknek hangslyuk az igektn, s nem magn az ign van. 1. Ezeknl az igknl az igekt elvlik a) s a mondat vgre kerl: jelen idben: Piet kijkt de oplossing van Jan af egyszer mltban: Piet keek de oplossing van Jan af felszlt mdban: Piet, kik de oplossing niet van Jan af ! (lsd mg: 11.2.2.) b) s te vagy ms igealakok (ezekrl lsd 10.5.2.) kerlnek az igekt s az ige kz: Ik ben moe, maar ik probeer vroeg op te staan. Hij zal wel op willen staan. Jan Pieter zei dat de jongen weg had willen lopen.
AZ IGE
23
c) de a befejezett mellknvi igenvben ge- sszekti ket (lehet a befejezett jelen rsze /1.plda/ vagy a passzv alkoteleme /2.plda/): De wereldberoemde actrice is al gisteravond in haar hotel aangekomen. Deze opdrachten zijn nog niet afgemaakt. 2. Nem vlik el az elvl igekts ige, ha sszetett lltmny rszeknt (1.plda), vagy az alrendelt mellkmondati szrend miatt (2.plda) a mondat vgre kerl: Ik wil vroeg opstaan. Ik denk dat hij me nog opbelt. 2.1.3.2. Nem elvl igektk A leggyakrabban elfordul, soha el nem vl igektk: her- herkennen: Ik herkende hem dadelijk. be- beginnen: Ik begin nu met het werk. er- ervaren: Jij ervaart toch nooit wat hij toen vertelde. ge- gebeuren: Er gebeurt niets interessants hier. ver- verdelen: De moeder verdeelt de chocola in stukjes aan de kinderen. ont- ontlenen: Sommige talen ontleenden veel woorden aan het Latijn. Ezeknek az igektknek a jelentse gyakran nem egyrtelm, ugyan bizonyos szablyokat ezekre is felllthatunk: be- : ltalban konkrtabb teszi az ige jelentst. A be- igekts igk ltalban trgyas igk. Het koor van de kerk zingt over de Paasdagen. Het koor bezingt de Paasdagen. ge-/ er- : ge- s er- igektk jelentse nem meghatrozhat, klnbz jelentsekkel fordulhat el: geleiden, gelijken, ervaren, erbarmen her- : jelentse ltalban jra: Dit jaar hebben we dezelfde vertegenwoordigers. Ze zijn herkozen. (herkiezen = jra megvlaszt) Ik herkende hem dadelijk aan zijn stem. (herkennen = felismer) Nem fordthat azonban a herinneren igben, mivel ennek igekt nlkli vltozata nem ltezik. ont- : ont- nha valahonnan val eltvoltst, elvtelt jelent: We hebben de auto ontladen. (ontladen = ki-/lepakol) de jelentheti ont- valaminek a kezdett is: Het kleine vrouwtje ontsluimerde toen de vogels begonnen te zingen. (ontsluimeren = elszunnyad) Tbb ignl azonban nem rthet, pl.: ontbijten, ontdekken ver- : ver- azt jelentheti, hogy valamit megvltoztatunk vagy megvltozik (v: veranderen): De wedstrijd moest verlengd worden. De prijzen zijn weer verhoogd. Een oneerlijke mens verbreekt altijd zijn beloftes. Nem rthet az igekt azonban vermaken, vergeten s vernemen igkben. 2.1. 3. 3. Az elvl vagy nem elvl igektk Nhny igekt ktflekppen is viselkedhet: az igtl elvlik vagy nem vlik el, annak megfelelen, melyik sztag hangslyos. Ha a hangsly az igektn van, ige s igekt sztvlik. Ha az ige hangslyos, nem vlik szt ige s igekt. Az albbiakban felsorolunk
24
nhnyat a gyakori igk kzl, a hangsly szemlltetsvel: aan- aankomen - De groep komt op dinsdag aan. aanvaarden - Uw voorstel, meneer Witt, werd helaas niet aanvaard. door- doorbreken - De ochtendzon breekt door, het wordt snel helder. doorbreken - Uiteindelijk doorbrak hij de stilte. mis- mislopen - Die aanbieding ben ik misgelopen. mishandelen - In sommige landen worden nog steeds kinderen mishandeld. om- lomgaan - Marijke is kleuterjuffrouw en gaat prachtig met kinderen om. omhelzen - Haar dochter is een lief meisje, dat iedereen zoent en omhelzt. onder- ondergaan - De zon gaat vroeg onder in de winter. onderdrulcken - Hij onderdrukte met alle kracht zijn boosheid. over- overlaten - Dat laat ik aan u over! overhandigen - De voorzetter overhandigde de beker aan de winnaar. voor- voorstellen - Ik stel maar even iets voor: Zullen we naar het toneel? voorspellen - Voor vandaag is goed weer voorspeld. weer- weervinden - Ik heb enkele oude boeken weergevonden. weerkaatsen - D eze brug heeft een dubbele verlichting: spiegels weerkaatsen het licht van boven. 2.1.3.4. Az elvl s nem elvl igekt Nhny igekt ktflekppen is viselkedhet egy s ugyanazon ige esetben is. Az elvl igekt ltalban az ignek konkrt, szszerinti jelentst tmogatja meg, a nem elvl pedig az tvitt rtelm jelents igt pontostja. Nhny plda: omkleden = tltzni: Na aankomst in het hotel kleedde iedereen zich om. omkleden = valamit krskrl bebort, betakar: De sneeuw omkleedt de bergtoppen. voorkomen = megtrtnik, elfordul: Zoiets komt eigenlijk nooit voor. voo rkomen = megelz (bajt, szerencstlensget, kellemetlensget): Deze ramp voorkom je het best, als je niets doet. 2.1.3.5. Az igektk jelentse Nhny igekt esetben - fknt azoknl, amelyek elvlk - meghatrozhatjuk magnak az igektnek a jelentst is. Ez azonban nem mindig lehetsges, ezrt ajnlatos mindegyik igekts ige jelentsnek kln-kln utnanzni. Nhny plda: a) az ige megtartja eredeti jelentst: meebrengen = magval hoz; mee gyakran azt jelenti vkivel egytt omkijken = krlnz; om jelentse: krben, vmi krl b) az ige elveszti eredeti jelentst: meedelen = kzl; delen jelentse: feloszt, eloszt onderwijzen = tant, oktat; wijzen jelentse: mutat 2.1.3.6. Igekt ige nlkl Nha csak az elvl igekts ige igektjt hasznljuk, az igt magt elhagyjuk. Az igekt az igei-nvszi lltmny rszt alkotja (ugyanerre ltunk pldt a mellknv, a hatrozsz s a nvut ilyen jelleg hasznlatakor - lsd: 4.2.; 5.1.1. s 7.6.): Heb je je brood al op (=opgegeten)? De radio is aan (=aangezet).
AZ IGE
25
2.2. Igemdok s igeidk, igenemek

2.2.1. Kijelent md, aktv 2.2.1.1. A jelen id (de onvoltooid tegenwoordige tijd - presens) A jelen id kpzshez ismernnk kell az ige tvt, melyet a fnvi igenv -en vgzdsnek elhagysa utn kapunk meg (maken iget: maak-). A 2.1.1.1. pontban felsorolt, kivtelt kpez igk tvt az -n vgzds elhagysa utn kapjuk meg. Ezeknl az igknl csupn egy magnhangz ll az iget vgn, hiszen az nylt sztagg vlt (lsd mg: 1.3.): staan sta slaan sla Mivel a ragozsi paradigmbl knnyen levonhat, mik az egyes szemlyragok, albb nhny ragozsi pldt sorolunk fel, hogy a helyesrsi szablyokat jobban szemgyre vehessk: A fnvi igenvben ik jij/u hij/zij/het wij jullie zij Fontos! 1. A S. 2-3. szemly ragot akkor is a thz ktjk, ha a t d-re vgzdik: hij antwoordt hij vindt hij vermoordt 2. Ha az iget t-re vgzdik, mr nem illesztjk hozz a S. 2. szemly ragot (lsd. 1.3.3.1. I.): zetten hij zet 2.2.1.2. Fontosabb rendhagy igk jelen ideje a) H at olyan ige van, amelyek csak egysztagak: doen, zien, gaan, slaan, staan, zijn (zijn ragozst lsd 2.3.1.). doen zien gaan doeziega ik doe zie ga j ij/u doet ziet gaat hij/zij/het doet ziet gaat wij doen zien gaan jullie doen zien gaan zij doen zien gaan slaan, s staan ragozsa, a helyesrst tekintve gaan ragozsval megegyezik. nylt sztag, egy mshval slapen slaapslaap slaapt slaapt slapen slapen slapen zrt sztag, kt mshval leggen legleg legt legt leggen leggen leggen zrt sztag, kt mghval antwoorden antwoordantwoord antwoordt antwoordt antwoorden antwoorden antwoorden f / v -vlts (mgh utn) schrijven schrijfschrijf schrijft schrijft schrijven schrijven schrijven s / z -vlts (mgh utn) verhuizen verhuis verhuis verhuist verhuist verhuizen verhuizen verhuizen
26
b) hebben, komen, kunnen, willen, zullen, mogen komen komik kom j ij/u komt hij/zij/het komt wij komen jullie komen zij komen A tbbi ige ragozst lsd: 2.3.2. s 2.3.4. 2.2.1.3. A S. 2. szemly A S. 2. szemly alakjban a t mgtt -t rag ll. Ez eltnik minden olyan esetben, amikor a jij/je szemlyes nvms az igealak utn ll. (lsd mg:10.3. I.) Jij rookt niet. Rook_ jij niet? Je bent gezond. Ben_ je gezond? Ez a szably az u szemlyes nvmsra nem vonatkozik. 2.2.1.4.A jelen id hasznlata A holland nyelvben a kijelent md jelen idt hasznljuk: a) jelen kifejezsre: Anneke zit op dit moment in het caf. b) jv kifejezsre: We gaan de volgende week met vakantie. Az ilyen jelleg mondatok tartalmaznak egy, a jvre utal idhatrozt. c) jelen s mlt egyttes kifejezsre: Ik woon in Utrecht. Ik woon al drie jaar in Utrecht. Ha a mondatban szerepel az idtartam is, a mondatban szerepelnie kell al (mr) hatrozsznak. d) ltalnost jelleg kzlsek - jelen / mlt / jv kifejezsre: Leeuwen zijn roofdieren. 8 12 % van de beroepsbevolking is zonder werk. e) az n. praesens historicumknt: Egy - egy mltban trtnt dolog elbeszlsre. Het is gisteren gebeurd. Ik zit in mijn kamer en plotseling komt een grote kat binnen. ... Az ilyenkor alkalmazott jelen id szness teszi az elbeszlst. A jelen id ilyen jelleg alkalmazsval csak a kznyelvben tallkozunk, hivatalos nyelvben ilymdon nem hasznljuk. 2.2.2. A mlt idk A holland nyelvben 3 mlt idt klnbztetnk meg: egyszer mlt (imperfectum), befejezett jelen ( perfectum) s befejezett mlt ( plusquamperfectum). A mlt idej alakok kpzse sorn az igket kt csoportra osztjuk: szablyos s szablytalan (mskppen rendhagy) igkre. Az albbiakbl, az egyes alakokbl kitnik, mit rtnk ezalatt. 2.2.2.1. Az egyszer mlt (de onvoltooid verteden tijd - imperfectum) Az egyszer mlt id egy igealakbl ll. Kpzse:
AZ IGE
27
2.2.2.1.1. Szablyos igknl az -en eltti utols mssalhangz hatrozza meg, milyen vgzdst kap az ige. a) ha az -en eltti utols mssalhangz zngtlen, azaz t, k, f, s, ch s , az ige -te idjelet kap: maken maakte Az ide tartoz mssalhangzkat ktfle segtsggel is megjegyezhetjk: Ezek szerepelnek a t kofschip szban. Mondatba is foglalhatk: Frdric Chopin pakte t wee stukjes kaas. b) ha az -en eltti utols mssalhangz zngs (ide tartozik minden olyan mssalhangz, amely az elz csoportba nem tartozik) ill. ha a t magnhangzra vgzdik, az ige -de idjelet kap: wonen woonde zwaaien zwaaide Az egyszer mlt alakjai minden egyes szm szemlyben -te ill. -de idjelet kapnak. A tbbes szm alakok pedig minden szemlyben -ten ill. -den vgzdsek (az -en hangkapcsolat ejtsrl lsd: 1.3.1.). Fontos! A fenti szably all nincs kivtel. gyeljnk a szably megfogalmazsra: a fnvi igenv -en eltti mssalhangzjrl van sz, teht leven s verhuizen igk esetn v s z mint zngs hangok a -de idjelet kapjk! Termszetesen itt is rvnyeslnek a helyesrsi szablyok: leefde, verhuisde (lsd mg: 1.3.3.2. s 1.3.3.7.) A d-re s t-re vgzd igetvek a teljes idjelet kapjk meg, ezeket az alakokat lsd albb, a pldknl. A tbbes szm alak -en/-n ragjt zrjelben jelltk. zngs t, 1 mssalhangz zngs t, 2 mssalhangz zngtlen t magnhangzs t f t s t d t t t fnvi igenv wonen leggen slapen zwaaien leven verhuizen antwoorden praten iget woonlegslaapzwaaileefverhuisantwoordpraategyszer mlt woonde(n) legde(n) slaapte(n) zwaaide(n) leefde(n) verhuisde(n) antwoordde(n) praatte(n)
Megjegyzs: Az -elen-re s -eren-re vgzd igknl a t megllaptshoz tudnunk kell, hogy a sz hangslya ezekre a sztagokra esik-e. Pldul: verdelen verdeelde(n) de: wandelen wandelde(n) 2.2.2.1.2. A szablytalan igk a t magnhangzjnak megvltoztatsval kpzik egyszer mltjukat. Egyes szmban nem jrul a thz vgzds. A tbbes szm vgzdse -en. vragen S.: vroeg zitten S.: zat zien S.: zag Pl.: vroegen Pl.: zaten Pl.: zagen A thangz megvltozsban bizonyos szablyszersgeket fedezhetnk fel, ezek azonban inkbb csak tendencia jellegek s nem minden szablytalan igre terjednek ki, ezrt ezen alakokat egyenknt meg kell tanulni. A szablytalan igk sztri alakjt a fggelk listjban talljuk meg.
28
2.2.2.1.3. Igekts igk egyszer mlt ideje Az elvl igekt - amennyiben az lltmny ragozott rsze a msodik mondatrsz - egyszer mltban elvlik: Gisteren ging ik met Jan uit. Tegnap Jannal mentem szrakozni. Toen stond ik elke ochtend vroeg op. Akkoriban minden nap korn keltem. 2.2.2.1.4. Az egyszer mlt id hasznlata A holland nyelvben az egyszer mlt idt hasznljk: Hosszabb sszefgg mltbeli cselekmny elbeszlsre: Pldul egy utazs trtnetnek eladsakor, egy mese elmondsakor - ezrt hvjuk ezt az igeidt elbeszl mltnak: Ik was nog in de badkamer toen de telefoon ging. a) A mltban tbbszr ismtld cselekvs ill. egy szoks kifejezsre: Hij belde me elke dag op, toch ging ik niet met hem uit. c) Ha nem a cselekvs befejezettsgt, hanem folyamatossgt szeretnnk rzkeltetni: In het bos werkten het hete jaar houthakkers. Kees was al moe, maar hij werkte door. d) A hivatalos s a szaknyelv tlnyomrszt ezt az igeidt hasznlja: De Romeinen vestigden zich nog vr de volksverhuizing op het gebied van Hongarije. e) A toen s terwijl ktszavak, valamint vroeger hatrozsz utn szinte minden esetben egyszer mltat hasznlunk: Toen ik het hoorde, schrok ik erg. Terwijl iedereen naar de lezing luisterde, begon Jeroen met zijn buurman te praten. Vroeger vond ik vis niet lekker. g) A feltteles md kifejezsre (lsd: 2.2.6.1.) 2.2.2.2. A befejezett jelen kpzse (de voltooid tegenwoordige tijd - perfectum) sszetett igealak, amely egy, az alannyal egyeztetett segdigbl s az ige ragozatlan, nem vltoz befejezett mellknvi igenevbl ll: hebben vagy zijn segdige jelen ideje + az ige befejezett mellknvi igeneve Ik heb een broodje gegeten. Marijke is naar Hongarije verhuisd. Nhny ignek szablyos egyszer mltja s szablytalan befejezett jelene van, pl.: bakken bakte(n) gebakken Nhny ignek kt jelentse is van. Az egyik jelentsben szablyosan kpzik mlt idejeiket, a msikban rendhagyan. A legfontosabbak: brouwen - brouwde(n) gebrouwen = srt fzni - brouwde(n) gebrouwd rosszul artikullva beszlni jagen - joeg(en) gejaagd = elkld, elldz - jaagde(n) gejaagd = vadszni plegen -p lacht(en) nincs befejezett mellknvi igeneve = vmit szokott csinlni, szoksa - pleegde(n) gepleegd = vmi (rosszat) elkvet prijzen - prees/prezen geprezen dicsr - prijsde(n) geprijsd = raz
AZ IGE scheppen
29
- schiep(en) geschapen = alkot - schepte(n) geschept = mer (levest, folyadkot) zweren ignek kt jelentse van: zwoor(en) gezworen ill. zwoer(en) gezworen = eskt tesz zweerde(n) gezweerd = gennyesedik, gennyes seb alakul ki schrikken s vouwen igk sszetteleikben szablyosan kpzik mlt idejket: schrikken schrok/schrokken geschrokken de: afschrikken schrikte af afgeschrokken Nhny ige bizonyos sszetteleiben rendhagyknt, bizonyos sszetteleiben szablyosknt viselkedik. Pldul: lachen gelachen de: uitlachen uitgelacht vliegen gevlogen de: zweefvliegen gezweefvliegd Nhny ignl ltezik mind a rendhagyan, mind a szablyosan kpzett alak, azonos jelentssel. Ezek kzl a rendhagy alak ritkbban fordul el: durven durfde(n) gedurfd: gyakoribb alak - durven dorst(en) gedurfd: ritkbb alak waaien waaide(n) gewaaid: gyakoribb alak - waaien woei(en) gewaaid: ritkbb alak 2.2.2.2.1. Az idbeli segdige a befejezett jelen kpzsben 2.2.2.2.1.1. hebben mint idbeli segdige hebben segdigt hasznljuk 1. a trgyas igknl: vertellen - Mieke heeft het verhaal verteld. kopen - Waar heb je deze schoenen gekocht? kivtel: beginnen - Ik ben op een cursus met Duits begonnen. oversteken - Jan is de straat snel overgestoken. 2. a visszahat igknl: zich aankleden - Gezien de kou heeft iedereen zich warm aangekleed. 3. olyan trgyatlan igknl, amelyek hosszantart helyzetet fejeznek ki: zitten - Ik heb nog nooit op die stoel gezeten. slapen - Zij heeft de hele week weinig geslapen. kivtel: blijven - Hij is toch wat Tanger gebleven. zijn - Marijke is hier nog niet geweest. 2.2.2.2.1.2. zijn mint idbeli segdige zijn segdigt hasznljuk olyan trgyatlan igk esetn, amelyek a helyzet megvltoztatst fejezik ki: opstaan: Jan is gisteren om zes uur opgestaan. inslapen: De kinderen zijn vanavond vroeg ingeslapen. komen: Zijn jullie nu gekomen? 2.2.2.2.1.3. hebben s zijn egyes igknl A mozgst jelent igk a) zijn segdigvel llnak, ha jelezzk az irnyt: De politieagent is naar de stad gelopen.
30
b) hebben segdigvel llnak, ha nem jelezzk az irnyt, illetve ha magn a cselekvsen van a hangsly (gyakran a cselekvs idtartamt szeretnnk kifejezni ilymdon): De politieagent heeft in de stad gelopen. De politieagent heeft de hete dag in de stad gelopen. Nhny ilyen ige: fietsen, klimmen, rennen, roeien, springen, varen, wandelen, zwemmen. 2.2.2.2.1.4. Trgyas s trgyatlan igk Nhny igt trgyas vagy trgyatlan igeknt is hasznlhatunk, ennek megfelelen hasznljuk teht hebben vagy zijn segdigt az sszetett mlt idk kpzsekor: bevriezen: De ijskoude wind heeft alles bevroren. Vannacht is alles van de ijskoude wind bevroren. Nhny ilyen ige: breken, genezen, rijden, smelten, uitpraten, veranderen, verdrinken, verhuizen. 2.2.2.2.2. A befejezett jelen hasznlata a) Mindenekeltt olyan, a mltban bekvetkezett cselekvs vagy szituci kifejezsre hasznljuk, amelynek eredmnye a jelenben is mutatkozik, a jelenre kihat: Ik heb veel van mijn oom geerfd. Zal ik je laten zien wat ik allemaal heb geerfd? b) Ez a mltban bekvetkezett esemny/cselekvs mr vgetrt, be van fejezve. gy teht hasznlhatjuk egy, a mltat rint informci, krds vagy llts megfogalmazsra: Jan is vanmorgen naar Amsterdam gereden. Waarom is hij naar Amsterdam gereden? c) Ha valaminek mg felttlenl meg kell trtnnie, mieltt ms bekvetkezne: Ik ga niet weg, voordat ik niet gezien heb hoe het met hem gaat. Als ik hem gevraagd heb, kan ik je zeggen of het klopt. 2.2.2.2.2.1. Az egyszer mlt s befejezett jelen hasznlata kztti klnbsg Egyszer mlt s befejezett jelen segtsgvel mltban trtnt esemnyeket/cselekvseket fejezhetnk ki. A kt igeid kztt fennll az a klnbsg, hogy mg a befejezett jelennel magt az esemnyt/cselekvst hangslyozzuk, addig az egyszer jelennel a cselekvs egy krlmnyt, klnleges momentumt emelhetjk ki: Saskia heeft deze week een feestje gebouwd. ledereen was er en het was fantastisch, hoor! Nha azonban nem rzkelhet ez a klnbsg a kt igeid kztt s gy mindkt idt hasznlhatjuk ugyanarra a tartalomra: Er waren veel mensen in de bakkerij. Er zijn veel mensen in de bakkerij geweest. ltalnos szablyok: A mltbeli, mr lezrt cselekvsek s szitucik kifejezsre gyakrabban hasznljuk a befejezett jelent mint az egyszer mltat. Ha valamilyen, a jelenre is kihat esemnyt/cselekvst beszlnk el, elsknt a befejezett jelen alakjait hasznljuk, majd pedig - amikor a hallgat mr bele tudta lni magt a szituciba - egyszer mltban folytatjuk a lerst: Vorige week is er een overval gepleegd op een girokantoor in Breda. Drie mensen drongen het gebouw binnen. Ze vertrokken met twee miljoen gulden.
AZ IGE 2.2.2.3. A befejezett mlt kpzse (de voltooid verleden tijd - plusquamperfectum) hebben vagy zijn egyszer mltja + befejezett mellknvi igenv
31
hebben s zijn imperfectumnak kpzsre lsd: 2.3.1. s 2.3.2.) A befejezett mellknvi igenv kpzst lsd: 2.1.1.2. - 2.1.1.2.3. 2.2.2.3.1. A befejezett mlt hasznlata a) Olyan mltbeli esemny/cselekvs esetn, amely egy msik mltbeli esemny/ cselekvs eltt trtnt, s ez a kt esemny/cselekvs egymssal szoros kapcsolatban ll: befejezett jelen: Ik heb gisteren een appeltaart gebakken. befejezett mlt: Daarvoor had ik nog nooit taarten gebakken. b) Egy mltbeli esemnyt/cselekvst megelz mltbeli esemny/cselekvs lersra. Ik zag meteen dat hier in de tussentijd was ingebroken. c) Ha vatosan szeretnnk javaslatot tenni: Ik had deze film al lang willen zien. Heb je er belangstelling voor? d) Mlt idej felttelessg, valszntlensg kifejezsre. (lsd mg: 2.2.6.3.): Had ik dat geweten, dan was ik onmiddellijk hier naartoe gekomen. e) hajts kifejezsre: Ik ben gezakt voor mijn tentamen. Had dan ook wat harder gewerkt! Jan is gisteren zo vroeg naar huis gegaan. Was hij maar langer hier gebleven! Az ilyen jelleg mondatokat magyarul brcsak ktszval vezetjk be. 2.2.3. A jv idk A hollandban ktfle jv id ltezik: az egyszer s az sszetett jv. 2.2.3.1. Az egyszer jv id kpzse (de onvoltooid tegenwoordig toekomende tijd - futurum) a zullen segdige jelen ideje + fnvi igenv zullen ragozst lsd: 2.3.4.1.) 2.2.3.1.1. Az egyszer jv id hasznlata Az egyszer jv alakjait olyan cselekvs vagy szituci kifejezsre hasznljuk, aminek mg meg kell trtnnie: a) Javaslat, gret: Zullen we naar de bioscoop gaan? Ik zal hem helpen. b) A beszl azon meggyzdsnek kifejezsre, hogy valami nagy valsznsggel gy van, ill. be fog kvetkezni. Gyakran alkalmazzuk itt a wel, vasi, vastwel kifejezseket. De film zal wel leuk zijn; ik hoorde het iemand vertellen.
32
2.2.3.1.2. A jv id egyb kifejezsi formi Tlnyomrszt nem 2.2.3. ltal lert mdon fejezzk ki a jvben bekvetkezt. Kifejezhetjk a) a jelen id hasznlatval. Ilyen esetekben mindig szerepel jvre utal idhatroz is a mondatban: Over een week begint de vakantie. Morgen komt tante Els op bezoek. b) a gaan ragozott alakjbl s egy fnvi igenvbl alaktott szerkezettel: Ik ga vanavond een goed boek lezen. gaan + fnvi igeneves szerkezetet nem hasznlhatunk hebben s zijn igk nll hasznlata esetn illetve ezek igekts vltozatai mellett a mdbeli segdigk (willen, moeten, kunnen, mogen s hoeven) mellett (lsd mg: 2. 3.4.) c) zullen gaan + fnvi igenvbl kpzett szerkezettel: Ik zal mijn best gaan doen. Ilyen jelleg mondatokban mindig zullen szerepel ragozott alakknt. 2.2.3.2. A befejezett jv id kpzse (de voltooid tegenwoordig toekomende tijd - futurum exactum) zullen jelen ideje + hebben vagy zijn fnvi igeneve + a befejezett mellknvi igenv zullen ragozst lsd: 2.3.4.1 A befejezett mellknvi igenv kpzst lsd 2.1.1.2. - 2.1.1.2.3. 2.2.3.2.1. A befejezett jv id hasznlata a) Ha gy vljk. hogy hogy egy jvbeli esemny/cselekvs egy msik jvbeli esemny/cselekvs bekvetkeztig lezrul: Als ik vanmiddag aankom, zal mijn vrouw het eten wel gekookt hebben. b) Ha szinte biztos, hogy egy esemny/cselekvs a mltban megtrtnt s le is zrdott: Wat een schoone kamer! Die zal mijn moeder wel hebben schoongemaakt. A fenti kt esetben is szinte mindig hasznljuk a wel, vast, vastwel kifejezseket. 2.2.4. A befejezett igeidk kpzse sszetett lltmny esetn A befejezett igeidk kz tartoznak a befejezett jelen, a befejezett mlt s a befejezett jv. A 2.2.4.1. pontban szerepl szably mindhrom igeidre vonatkozik. 2.2.4.1. A befejezett igeidk s egy fnvi igenv a mondatban Ha egy ige, amely utn nem llhat te (lsd mg: 10.5.1.) a befejezett idk valamelyikben ll s ezt mg egy fnvi igenv kveti, a befejezett mellknvi igenv fnvi igenvv vlik. gy kt fnvi igenv kveti egymst. Az idbeli segdige az els ighez igazodik, azaz ahhoz az ighez, amely eredetileg a befejezett mellknvi igenv volt. Ik zie hem. Ik heb hem gezien. Ik zie hem schilderen. Ik heb hem zien schilderen.
AZ IGE
33
Tovbbi pldk: Hij is ons komen helpen. Wij hebben hen ruzie horen maken. Jan zal zijn blijven meespelen. De buurman zal zijn auto hebben laten wassen. Het kindje heeft nog meer moeten eten. Mint a fenti pldkbl is lthat, a mondatokat tetszs szerint bvthetjk tovbbi igkkel (p1. mdbeli segdige, mveltetst kifejez laten). Megjegyzs: A kt fnvi igenevet tartalmaz mondatokban a ltignek nem zijn, hanem wezen a fnvi igeneve! 2.2.5. Kijelent md, passzv (aantonende wijs - indicatief, passie/) A szenved igeragozs is rendelkezik teljes ragozsi paradigmval s minden, a cselekv ragozsnl emltett igeidvel. 2.2.5.1. A befejezetlen igeidk (onvoltooide tijden) worden segdige megfelel idej alakja + befejezett mellknvi igenv jelen (worden jelen idej alakja) ik wordt onderwezen j ij/u wordt onderwezen word jij onderwezen hij wordt onderwezen wij worden onderwezen jullie worden onderwezen zij worden onderwezen egyszer mlt (worden egyszer mlt idej alakja) ik werd onderwezen j ij/u werd onderwezen hij werd onderwezen wij werden onderwezen jullie werden onderwezen zij werden onderwezen egyszer jv (worden egyszer jv idej alakja) ik zal onderwezen worden j ij/u zal/zult onderwezen worden zul/zal j e onderwezen worden hij zult/zal onderwezen worden wij zullen onderwezen worden jullie zullen onderwezen worden zij zullen onderwezen worden 2.2.5.2. A befejezett igeidk (voltooide tijden) zijn segdige megfelel idej alakja + befejezett mellknvi igenv
34
befejezett jelen (zijn jelen idej alakja) ik ben onderwezen jij/u bent onderwezen ben jij onderwezen hij is onderwezen wij zijn onderwezen jullie zijn onderwezen zij zijn onderwezen befejezett mlt (zijn egyszer mlt idej alakja) ik was onderwezen jij/u was onderwezen hij was onderwezen wij waren onderwezen jullie waren onderwezen zij waren onderwezen befejezett jv (zijn egyszer jv idej alakja) ik zal onderwezen zijn jij/u zal/zult onderwezen zijn hij zult/zal onderwezen zijn wij zullen onderwezen zijn jullie zullen onderwezen zijn zij zullen onderwezen zijn 2.2.5.3. Mely igkbl kpezhet szenved alak? a) Szenved alakot minden trgyas igbl kpezhetnk: In Zuid-Amerika wordt koffie verbouwd. Het huiswerk is (door de leerlingen) gemaakt. De hakken zijn door de man gerepareerd. Het water zal morgen afgesloten worden. b) Vannak olyan trgyatlan igk, amelyek azonban egy hosszantart s llandan viszszatr cselekvst fejeznek ki, gy ezekbl - termszetknl fogva - lehet szenved igealakokat kpezni. Ezekben a mondatokban az alany szerept er tlti be: Er wordt tijdens de lezing gekletst. Er werd veel gezongen. Er wordt in de kantine gegeten. Ha ezekbl a mondatokbl kiemeljk a hatrozkat a mondat elejre, nem szksges er-t alkalmaznunk a mondatokban, szerepe fakultatvv vlik. Tijdens de lezing wordt (er) gekletst. In de kantine wordt (er) gegeten. (lsd mg 5.2.5.) c) A visszahat igkbl nem kpezhet szenved alak! 2.2.5.4. Szenved szerkezetek hasznlata Szenved szerkezetet akkor hasznlunk, ha a cselekvs alanya nem ismert, vagy nem fontos. Amennyiben mgis kzlni akarjuk, ki volt a cselekvs vgrehajtja, door prepozcival kapcsoljuk a mondathoz: Hamlet werd door Shakespeare geschreven.
AZ IGE
35
2.2.5.5. A hatrozott s a hatrozatlan trgy cselekv mondat szenvedv alaktsa A szenved szerkezet mondatok kpzsnl gyelnnk kell arra, hogy mi llt a trgy helyn. Ha ugyanis a mondatnak hatrozott volt a trgya (hatrozott nvel, birtokos nvms, mutat s ms nvmsok lltak a trgy eltt), akkor a szenved mondat elejre kerl: Mijn moeder bakt de lekkerste taartjes. De lekkerste taartjes worden door mijn moeder gebakken. De gemeente heeft dit huis in Dit huis is in 1987 gebouwd. 1987 gebouwd. Ha a mondatnak hatrozatlan volt a trgya (hatrozatlan nvelvel, nvel nlkl szmnvvel stb. szerepelt a trgy), a mondat elejn er szerepel: Mijn moeder bakt veel taartjes. Er worden veel taartjes door mijn moeder gebakken. De gemeente heeft enkele huizen Er zijn in 1987 enkele in 1987 gebouwd. huizen gebouwd. 2.2.5.6. A mlt idk hasznlata a szenved igeragozsban A szenved igeragozs folyamn az egyszer mlt idej alak inkbb a cselekvsre magra helyezi a hangslyt, mg a befejezett jelen idej alak a cselekvs eredmnyre: De taarten werden gebakken door... azokra a szemlyekre gondolunk, akik stttk a tortkat De taarten zijn gebakken. a ksz tortkra gondolunk 2.2.6. Feltteles md, aktv (de voorwaardelijke wijs, actief) A feltteles md igk szerepe a hollandban nagyobb, mint a magyarban. A magyar nyelv csak feltteles mondatban illetve hajt mondatban hasznlja ezeket az alakokat, a holland nyelvben azonban ms tartalmakat is kifejezhetnk vele. 2.2.6.3. pontban felsoroljuk a lehetsges jelentseket, azonban sszegzsknt megjegyezhetjk: a feltteles md alakok ltalnos jellemzje, hogy az adott esemny/cselekvs megtrtntt vagy jvben val bekvetkezst bizonytalanabb teszik, a realitstl nmileg eltvoltjk. 2.2.6.1. A feltteles md jelen idejnek kpzse (de onvoltooid verleden toekomende tijd - conditionalis) zullen egyszer mltja + fnvi igenv (zullen egyszer mltjnak alakjait lsd 2.3.4.1.) Ik zou graag naar Canada reisen. We zouden je graag voor het avondeten uitnodigen. 2.2.6.2. A feltteles md mlt idejnek kpzse (de voltooid verleden toekomende tijd - conditionalis perfecti) zullen egyszer mltja + hebben vagy zijn fnvi igeneve + befejezett mellknvi igenv (zullen egyszer mltjnak alakjait lsd 2.3.4.1.) Ik zou graag naar Canada zijn gereisd. We zouden je graag voor het avondeten hebben uitgenodigd.
36
2.2.6.3. Felttelessg kifejezse mlt idvel A felttelessget ms mdon is kifejezhetjk: a) feltteles jelent az egyszer mlt alakjaival: Ik reisde graag naar Canada. We nodigden je graag voor het avondeten uit. b) feltteles mltat a befejezett mlt alakjaival: Ik was graag naar Canada gereisd. We hadden je graag voor het avondeten uitgenodigd. Ezek a pldamondatok ugyanazt jelentik mint 2.2.6.1. s 2.2.6.2. pldamondatai. Utbbi alakokat azonban ritkbban hasznljuk, csupn akkor, ha a szvegkrnyezetbl kiderl, hogy a mondat feltteles md. A flrertsek elkerlsre als ktszt hasznlunk. Ennek szablyait lsd: 2.2.6.4. s 9.2.7. 2.2.6.4. A feltteles md jelen s mlt idejnek hasznlata Feltteles md jelen idt hasznlunk egy olyan cselekvs vagy szituci kifejezsre, amelynek mg meg kell trtnnie vagy mg nem zrult le. Feltteles md mlt idt hasznlunk egy olyan cselekvs vagy szituci kifejezsre, amely mr megtrtnt vagy mr lezrult. Az alakok jelentse lehet: a) Felttel, valszertlensg: jelen id: Als ik nu vakantie zou hebben, zou ik naar Amerika reizen. Ha most lenne a sznid, Amerikba utaznk. Als ik zou kunnen toveren, zou ik veel geld toveren. Ha tudnk varzsolni, sok pnzt varzsolnk. mlt id: Als ik een lange vakantie zou hebben gehad, zou ik een beetje hebben uitgerust. Ha hossz szabadsgom lett volna, kicsit kipihentem volna magam. Als ik zou hebben kunnen toveren, zou ik veel geld hebben getoverd. Ha tudtam volna varzsolni, sok pnzt varzsoltam volna. (Az utbbi mondat els tagmondatnak kpzsre lsd: 2.2.4.1. s 2.3.5. pontot.) A felttelt tartalmaz mondatokat ltalban als ktszval vezetjk be, azonban gyakori als elhagysa is. Ilyenkor a fordtott szrend s a - fakultatvknt - a msodik tagmondatba helyezett dan ktsz segt hozz, hogy megrtsk, feltteles mondattal llunk szemben: Zou ik nu vakantie hebben, (dan) zou ik naar Amerika reizen. Zou ik toen vakantie hebben gehad, (dan) zou ik naar Amerika zijn gereisd. A fenti szablyok szerint teht az albbi ngy mondat azonos rtelm: jelen id: Als ik nu zou rennen, (dan) zou ik de trein halen. Zou ik nu rennen, (dan) zou ik de trein halen. Als ik nu rende, (dan) haalde ik de trein. Rende ik nu, (dan) haalde ik de trein. mlt id: Als ik zou zijn gerend, (dan) zou ik de trein hebben gehaald. Zou ik zijn gerend, (dan) zou ik de trein hebben gehaald. Als ik was gerend, (dan) had ik de trein gehaald. Was ik gerend, (dan) had ik de trein gehaald.
AZ IGE
37
b) Magunkban tanakodunk, valami lehetsgt mrlegeljk: jelen : Wat denk je? Zou Jan een feestje nu leuk vinden? Mit gondolsz? rlne most Jan egy bulinak? mlt: Jan was vorige week zo droevig. Wat zou de reden geweest zijn? A mlt hten Jan olyan szomor volt. Mi volt vajon ennek az oka? jelen: Deze das past niet bij dit hemd. Zou deze beter zijn? Ez a nyakkend nem illik ehhez az inghez. Ez jobb lenne? mlt: Je zei dat je deze das niet leuk vond. Zou deze beter bij het hemd hebben gepast? Azt mondtad, hogy nem tetszett neked ez a nyakkend. Ez jobban illett volna az inghez? c) Pletykt, bizonytalan informcit hallottunk, s nem vagyunk meggyzdve a hr valdisgrl: jelen: De slager op de hoek zou bedorven vlees verkopen. A sarki hentes lltlag romlott hst rul. mlt: Er zouden van dat vlees drie mensen ziek zijn geworden. lltlag hrom ember megbetegedett attl a hstl. jelen: Erik zou niet meer Annas vriendje zijn, zegt Peter. Peter azt mondja, hogy Erik mr nem Anna bartja. mlt: Anna zou de hele week gehuild hebben. Azt mondjk, hogy Anna egsz hten srt. d) vatos javaslatot tesznk valakinek: jelen: Je zou eindelijk moeten beginnen te leren, anders slaag je niet voor het examen. El kellene vgre kezdened tanulni, klnben megbuksz a vizsgn. Jouw haar is weer te lang. Je zou eens naar de kapper moeten gaan. Mr megint nagyon hossz a hajad. Fodrszhoz kellene menned. mlt: Je zou gisteren wat eerder naar bed moeten zijn gegaan. Nu ben je de hele dag slaperig. Tegnap kicsit korbban kellett volna lefekdnd. Most egsz nap lmos vagy. Ezekben a mondatokban kunnen vagy moeten segdigt alkalmazzuk fnvi igenv formjban. Gyakran szerepelnek itt eens s weleens szcskk. e) udvarias krs: Zou u mij even willen volgen? Lenne szves kvetni? Ezekben a mondatokban, ha az alany ik vagy we, mogen vagy kunnen segdigt hasznljuk. Ha az alany je vagy jullie vagy u, willen vagy kunnen segdigt hasznljuk. Itt gyakran hasznljuk az even szcskt.
38
f) Kvnalom, a krlmnyek gy kvetelnk meg: csak jelen idben: Jullie zouden meer over de Griekse cultuur moeten weten. Tbbet kellene tudnotok a grg kultrrl. We zouden meer uitstapjes moeten maken, dat zou gezonder zijn. Tbbet kellene kirndulnunk, egszsgesebb lenne. g) Jelen idben: Ha valakit egy, a mltban megszletett tervre vagy tletre szeretnnk figyelmeztetni: Morgen wil ik graag naar de bioscoop. - Dat kan toch niet: je zou naar de zitting van de gemeente? Holnap moziba szeretnk menni. - De ht hogyan? Nem a kzsgi lsre kell menned? Mlt idben: Ha egy, a mltban megszletett tervre vagy tletre szeretnnk utalni, ami azonban nem valsult meg: Eind juli zouden we een musical in het openluchttheater hebben gezien, maar het was een grote storm en we konden er niet naartoe. gy volt, hogy jlius vgn megnznk egy musicalt a szabadtri sznpadon. De nagy vihar volt s nem tudtunk elmenni. h) Kvnsg kifejezse: We zouden graag met jullie meegaan. Szvesen mennnk veletek. Ezekben a mondatokban gyakran hasznljuk graag, (wel)eens szcskkat valamint willen segdigt. 2.2.6.5. Feltteles md, szenved igeragozs A feltteles mdot szenved szerkezet mondatokban is hasznlhatjuk. Mind feltteles jelenben, mind feltteles mltban kpezhetnk szenved szerkezet mondatokat: jelenben: zullen egyszer mltjnak megfelelen ragozott alakja + a befejezett mellknvi igenv + worden vltozatlan alakja Ik zou morgen geopereerd worden. De hakken zouden door de man gerepareerd worden.
mltban:
zullen egyszer mltjnak megfelelen ragozott alakja + a befejezett mellknvi igenv + zijn ragozatlan alakja Ik zou toch geopereed zijn. De hakken zouden toch door de man gerepareerd zijn. A zou zijn geopereerd alak mellett hasznlatos a zal zijn geopereerd alak is. A ktfle alak hasznlatban nincs klnbsg. 2.2.7. A ktmd (de aanvoegende wijs - conjunctie) A ktmd alakjai archaikus elemek a holland nyelvben, s ritkn fordulnak el (lsd: 2.2.7.2.). Tlnyomrszt az rott nyelvre jellemzek.
AZ IGE
39
2.2.7.1. A ktmd kpzse Ezt az alakot a fnvi igenvbl kpezzk, -n vgzdsnek elhagysval. Csak egyes szm 2. s 3. szemlyben hasznljuk. 2.2.7.2. A ktmd hasznlata a) Kvnsg kifejezsre: Leve de koningin! ljen a kirlyn! Het ga je goed! lj boldogul! b) Utastsokban: Men neme een pond Vgy egy fl kil cukrot, 20 dkg vajat... suiker, twee ons boter Az ilyen jelleg szerkezetek gyakran fordulnak el hasznlati utastsokban, receptekben. c) Kifejezsekben: God zij dank! Hla istennek! Koste wat het kost. Kerl, amibe kerl. Uw wil geschiede! Legyen meg a Te akaratod! 2.2.8. A felszlt md (de gebiedende wijs - imperatief) 2.2.8.1. A felszlt md kpzse a) A leggyakrabban hasznlt alak mind Sg. 2. mind Pl. 2. szemly esetn az n. kznyelvi alak: az ige tve Jeanette, sta op! Jeanette en Jan, sta op! Meisjes, sta op! zijn felszlt md alakja szablytalan: Wees verstandig. Csak a nagyon hivatalos nyelv hasznlja a felszlt md tbbes szm alakjt: Staat op! Weest verstandig! aa) Beszlt nyelvben jij s jullie nvmst is hozzfzhetjk az igethz. Ebben az esetben mindig a ragozott igealakot hasznljuk: Ga jij ook maar mee, mama! Letten jullie op, jongens! A nvmsok hasznlatval gyakran haragot, trelmetlensget fejeznk ki: Schiet jij op! Komen jullie meteen binnen! zijn felszlt md alakjnl gyakori a nvms alkalmazsa Pl. 2. szemlyben: Wezen jullie niet zo slordig! Mind a) s aa) felszltsok kategorikus formk, nagyon hatrozottak. b) Sg. 2. s Pl. 2. szemly hivatalos, udvarias alak: iget + -t + u szemlyes nvms Mevrouw Boersma, staat u op! Meneer en mevrouw Boersma, staat u op! Dames en heren, staat u op! Ezeket az alakokat nemcsak felszltsknt, hanem bartsgos javaslatknt is hasznlhatjuk. A felszltsok sznesebb ttelre ms kifejezseket is hasznlhatunk, ehhez lsd: 2.2.8.4. pontot.
40
2.2.8.2. A felszlts krlrsa a) A felszlts szerept tlti be Sg. 1. s P1.1. szemlyben a kvetkez szerkezet: Sg. 1. szemly: laat + ik + fnvi igenv: Laat ik dat nou vergeten hebben! Pl. 1. szemly: laten + we + fnvi igenv: Laten we vanavond naar de bioscoop gaan! A fenti alakokat alkalmazzuk, ha buzdtani vagy sztnzni szeretnnk. b) Ha szemlyeket ltalnossgban akarunk felszltani, hasznlhatjuk a fnvi igenevet. Niet praten! Ophouden! Aan het eind aansluiten! Ez az alak leggyakrabban feliratokon, tblkon fordul el, de hasznlatos a beszlt nyelvben is, br ott meglehetsen udvariatlannak szmt. Hasznlatos mg parancsok szvegben. 2.2.8.3. A felszlt md hasznlata Mint elz pontunkban is lthattuk, a felszlt md alakok stilrisan ms s ms funkcit tlthetnek be. Kifejezhetnek: a) parancsot: Kom hier! - zeg ik tegen mijn hond. b) udvarias krst: Ruim eens je kamer op! Udvarias krst tartalmaz mondatban hasznljuk a 2.2.8.4. pontban szerepl tltelkszavakat. c) bartsgos sztnzst: Het is koud weer. Kom maar gauw bij de kachel zitten. Ehhez is lsd: 2.2.8.4. d) tancsot: Wees verstandig en neem die baan niet aan, want later krijg je er spijt van. e) tiltst: Doe nog n keer je mond open dan... 2.2.8.4. A felszlt md szerkezetek lehetsges bvtmnyei Ahhoz, hogy a felszltsokat rnyaltabb, sznesebb, de mindenekeltt udvariasabb tegyk, hasznljuk a kvetkez szcskkat: eens, maar, toch vagy even. eens: krs vagy kvnsg kifejezsre Stap eens binnen Stapt u eens binnen. Stappen jullie eens binnen. maar: biztats vagy egyetrts kifejezsre Stap maar binnen. Stapt u maar binnen. Stappen jullie maar binnen. toch: toch srgetbb mint eens s maar Stap toch binnen. Stapt u toch binnen. Stappen jullie toch binnen. even: rvid idszak kifejezsre hasznljuk Stap even binnen. Stapt u even binnen. Stappen jullie even binnen.
AZ IGE
41
Ezeket a szcskkat egymssal kombinlhatjuk, illetve mindahnyat egyszerre is alkalmazhatjuk: Stap maar eens binnen. Stap maar even binnen. Stap toch maar eens even binnen
2.3. A segdigk (hulpwerkwoorden)

Az albb trgyalt igk tlnyom rsze nemcsak nll igeknt, hanem segdigei funkcikban is hasznlhat. 2.3.1. zijn alakjai jelen egyszer mlt ik ben was jij/u bent was ben jij hij/zij/het is was wij zijn waren jullie zijn waren zij zijn waren egyb alakok: befejezett mellknvi igenv: geweest folyamatos mellknvi igenv: zijnd(e) felszlt md: wees(t) ktmd: zij 2.3.1.1. zijn hasznlata a) nll igeknt jelentse: (vhol) lenni, jelen lenni Als ik thuis ben, lees ik jouw gedicht. b) az igei lltmny rszeknt: Vroeger was zij lerares. c) segdigeknt: idbeli segdigeknt a befejezett jelen, a befejezett mlt s a befejezett jv kpzsben mind actvumban (lsd: 2.2.2.2.1. s 2.2.2.3. s 2.2.3.2.) mind passzvumban (lsd: 2.2.5.2.) 2.3.2. hebben alakjai jelen egyszer mlt ik heb had jij/u hebt had heb je hij/zij/het heeft had wij hebben hadden jullie hebben hadden zij hebben hadden
42 egyb alakok:
befejezett mellknvi igenv: gehad folyamatos mellknvi igenv: hebbend(e) felszlt md: heb(t) ktmd: hebbe 2.3.2.1. hebben hasznlata a) nll igeknt jelentse: birtokol We hebben twee honden. b) segdigeknt: idbeli segdigeknt actvumban a befejezett igeidk kpzsben (lsd: 2.2.2.2.1.1.;2.2.2.3. s 2.2.3.2.). 2.3.3. worden alakjai jelen egyszer mlt ik word werd jij/u wordt werd word jij hij/zij/het wordt werd wij worden werden jullie worden werden zij worden werden egyb alakok: befejezett mellknvi igenv: geworden folyamatos mellknvi igenv: wordend(e) felszlt md: word(t) ktmd: worde 2.2.9.3.1. worden jelentse Ez az ige nllan nem hasznlhat, csupn: a) az sszetett lltmny rszeknt: lesz, vlik valamiv Hij wordt elke maand ziek. Zij werd de nieuwe vertegenwoordiger. b) segdigeknt: passzvumban a befejezetlen igeidk kpzsben hasznljuk (lsd: 2.2.5.1.) 2.3.4. A mdbeli segdigk (hulpwerkwoorden van modaliteit) A mdbeli segdigk a kvetkezk: kunnen, mogen, willen, zullen, moeten, hoeven 2.3.4.1. Jelen idej alakok kunnen mogen willen zullen moeten hoeven ik kan mag wil zal moet hoef jij/u kan/kunt mag wil/wilt zal/zult moet hoeft kan/kun jij mag jij wil jij zal/zul jij moet jij hoef jij hij kan mag wil zal moet hoef wij kunnen mogen willen zullen moeten hoeven jullie kunnen mogen willen zullen moeten hoeven zij kunnen mogen willen zullen moeten hoeven
AZ IGE
43
2.3.4.2. Egyszer mlt idej alakok kunnen mogen willen zullen moeten hoeven egyes szm alakok kon mocht wilde / (wou) zou moest hoefde tbbes szm alakok konden mochten wilden / (wou) zouden moesten hoefden 2.3.4.3. A mdbeli segdigk befejezett mellknvi igeneve kunnen: gekund mogen: gemogen willen: gewild zullen: moeten: gemoeten hoeven: gehoeven 2.3.4.4. A mdbeli segdigk befejezett jelene s befejezett mltja A mdbeli segdigk kivtel nlkl a hebben idbeli segdigvel kpzik befejezett jelenket s mltjukat. Ha a segdign kvl ms ige is szerepel az lltmnyban, mind a segdige, mind ms igk fnvi igenv formjban szerepelnek: Ik heb/had dat nooit kunnen zien. 2.3.4.5. A mdbeli segdigk egyszer jv ideje s sszetett jv ideje A jv idk kpzsre lsd: 2.2.3.1. s 2.2.3.2. 2.3.4.6. A mdbeli segdigk hasznlata A mdbeli segdigknek alapjelentsk a modlis jelents. Msodlagos jelentsk stilris jelleg. 2.3.4.6.1. kunnen: alapjelentse: tud, kpes valamire: Hij kan fantastisch schaken. Fantasztikusan tud sakkozni. msodlagos jelentsei: a) lehetsg, alkalom: Vandaag kan ik bij je komen; ik heb even tijd. Ma el tudok jnni hozzd, most ppen van idm. b) udvarias krsben: Kunt u mij even helpen? Tudna segteni? c) krdsben: szabad?/ lehet?: Kan ik jullie helpen? Segthetek nektek? d) nem kvnt feladatrl szlva: Ze maken alles kapot en ik kan het opnieuw kopen. Mindent tnkretesznek n meg vehetem meg jra. e) kifejezsknt: Ilyet nem lehet csinlni, ezt nem teheted! : Dat kan je niet doen! lehetsges : dat kan
44
2.3.4.6.2. mogen 1. Figeknt is hasznlhat kedvelni rtelemben: Ik mag hem graag. Kedvelem t. 2. Segdigeknt alapjelentse: szabad: Ik mag niet langer blijven. Nem maradhatok tovbb. msodlagos jelentsei: a) engedly, tilts: Ik mag van mijn moeder niet naar de bioscoop. Az anym nem engedi meg, hogy moziba menjek. b) kell rtelemben: Je mag wel eens wat beter leren! Egy kicsit jobban kell tanulnod! c) lehet rtelemben: Hij mag ook een beetje helpen. is segthet egy kicsit. d) lehetsg kifejezsre (imperfectumban): Mocht er voor me gebeld zijn, ben ik op kantoor bereikbaar. Ha valaki telefonon keres, az irodban megtall. e) megengeds kifejezsre: Hij mag dan rijk zijn toch ben ik niet op hem verliefd. Lehet gazdag, mgsem vagyok bel szerelmes. Az ilyen jelleg mondatokban az els tagmondatot mindig egy korltozs (ellenvlemny) kveti. Ezekben a mondatokban mogen utn mindig dan ll. 2.3.4.6.3. willen alapjelentse: akar Iedereen wil goed leven. Mindenki jl akar lni. msodlagos jelentsei: a) kvnsg: Ik wil graag een huisje bij het Szeretnk egy hzat venni a Balatonmeer kopen. Balatonnl. b) tanakods: Waar wil zij zo snel Spaans leren? Hol tanulna meg olyan gyorsan spanyolul? c) udvarias krds, amikor pozitv vlaszt vrunk: Wil je me even helpen? Segtenl nekem? d) udvarias, de ellentmondst nem tr krds: Wilt u me even begeleiden? Lenne szves elksrni? e) valsznsg: Het wil wel eens lukken. Lehet, hogy sikerlni fog. 2.3.4.6.4. zullen zullen elsdleges funkcii: 1. jv id kifejezse (lsd: 2.2.3.1.s 2.2.3.2.) 2. felttelessg kifejezse (lsd: 2.2.6.1. - 4.) msodlagos jelentsei: a) javaslat, ajnlat: Zullen we vanavond naar de schouwburg? Ne menjnk ma sznhzba? Zal ik je helpen? Segtsek? Ebben az rtelemben mindig krds formjban szerepel. Alanyknt csak ik vagy we llhat.
AZ IGE
45
b) gret: Hij zal je bij het huiswerk helpen. Segt majd neked a hzifeladatban. c) a beszl ers akarata: Hij zal die auto voor me kopen! Meg fogja venni nekem azt az autt! Itt nagyon fontos a helyes mondathangsly, az ige kiemelse. d) valsznsg: Hij zal wel goed verdienen. Valsznleg jl keres. Ezekben a mondatokban szinte mindig szerepel a wel szcska. e) belehelyezkeds egy j vagy egy rossz szituciba: Je zal maar zo weinig verdienen! Kpzeld el, ha neked kellene ilyen keveset keresned! Ezekben a mondatokban mindig a je ltalnos alanyt hasznljuk. A mondatban szerepelnek maar, toch vagy toch maar szcskk. f) a hivatalos nyelvben jv id: De koningin zal morgen een bezoek aan Rotterdam brengen. A kirlyn holnap hivatalos ltogatsra rkezik Rotterdamba. 2.3.4.6.4.1. zullen egyszer mltjnak msodlagos jelentse zullen egyszer mltban ll alakjai ms jelentst adnak a mondatnak. Ezeket lsd: 2.2.6.4. 2.3.4.6.5. moeten alapjelentse: kell: Het is laat, ik moet naar huis. Ks van, haza kell mennem msodlagos jelentsei: a) szksg: Ik moet al naar bed, ik ben doodmoe. Le kell fekdnm, hullafradt vagyok. b) ktelessg: De kinderen moeten naar hun A gyerekeknek hallgatniuk kell a ouders luisteren. szleikre. c) knyszer, szksgszersg: We moeten nu rennen; de trein Futnunk kell, a vonat kt perc mlva vertrekt in twee minuten. indul. d) kr rtelemben: Moeten jullie ook wat eten? (beszltnyelvi formula) Krtek enni? e) felszltsknt: Moet je eens luisteren! Figyelj csak! f) haj kifejezsre (imperfectumban): Jan moest nu eens zeggen wat Hogyha most mondan Jan, amit teghij gisteren zei! nap mondott! g) tancsknt: De colleges van dr. Sneller zijn erg Dr. Sneller szeminriumai boeiend.Daar moet je echt eens nagyon lebilincselek. Egyszer tnyleg naar toe. el kell menned r. h) gyan, kvetkeztets: Jan komt al de tweede keer niet. Jan mr msodszor nem jn. Hij moet wel ziek zijn. Biztosan beteg.
46
2.3.4.6.6. hoeven alapjelentse: kell hoeven mellett fnvi igenevet hasznlunk, mint egyb mdbeli segdigk mellett; ezenkvl pedig te szcskt is. A hoeven - nel alkotott mondatok tagad mondatok, gy mindig egy - egy ilyen jelleg sznak is kell szerepelnie a mondatban: Ouders met drie kinderen hoeven maar 6 gulden te betalen. (lsd: 5.1.5. maar) We hoeven nog niet naar huis te gaan. Je hoeft pas om elf uur aanwezig te zijn. moeten tagadsa hoeven - nel trtnik. Moeten we ook komen? - Nee, jullie hoeven niet te komen. Moeten we ook woordenboeken meenemen? - Nee, jullie hoeven geen woordenboeken mee te nemen. tilts esetn azonban moeten - t hasznljuk: Je moet niet zo zeuren. Ne nyafogj! 2.3.4.7. Mdbeli segdigk figei funkciban 1. A moeten, mogen, willen, kunnen s hoeven igk mellett fnvi igenv formjban ll gaan-t gyakran elhagyjuk. Ez mindenekeltt konkrt esetekben trtnik, amikor a hangsly a cselekvs irnyn vagy cljn van: We moeten al naar huis. Ik hoef niet meer naar de taallessen; ik heb mijn diploma. 2. hebben fnvi igenvknt llalakjt is elhagyhatjuk mogen s willen mellett; mindenekeltt konkrt esetben, amikor a hangsly a trgyon van: Mag ik een pond druiven? Wil je ook chocola? Beszlt nyelvben hoeven ige mellett is gyakran elhagyjuk hebben fnvi igenevet. Wil je ook een frisdrank? Nee, ik hoef geen frisdrank. 2.3.5. Tbb mint kt igbl ll sszetett igei szerkezetek lsd: 2.2.4.1. Megjegyzs: Kt vagy tbb fnvi igenv esetn az ll a mondat vgn, amelyik az lltmny jelentst hordozza, vagyis a tulajdonkppeni fige: Ik blijf liggen. Ik wil blijven liggen. Ik zou willen blijven liggen.
47
3. FEJEZET
A fnv (het zelfstandig naamwoord - het substantief)
48
(HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD HET SUBSTANTIEF)
A fnevekkel kapcsolatban a kvetkez kategrikat trgyaljuk: 1. nvel 2. nem 3. tbbesszm 4. kicsinyts 5. fnevek nvmsi helyettestse
3.1. A nvel (het lidwoord - artikel)

Egyes szm Tbbes szm Hatrozatlan een Hatrozott de / het de
3.1.1. Hatrozatlan nvelt (een) hasznlunk: a) egyes szm megszmllhat fnevek eltt, amennyiben nincs ms determinns: een man een groot huis b) ltalnost rtelemben: Een leraar is een man die les geeft. Een krant is een drukwerk ter verspreiding van nieuws. c) felkiltsokban: Hij spreekt toch een Nederlands! Verschrikkelijk! d) a wat voor een krdszban: Wat voor een auto is dat? Wat voor een autos zijn dat? A tbbes szm alakot fknt a beszlt nyelvben hasznljuk. (lsd 6.6.4.) 3.1.2. Nem hasznlunk hatrozatlan nvelt: a) tulajdonnevek eltt b) tbbes szm fnevek eltt: Ik koop boeken. (Ik koop een boek.) c) megszmllhatatlan fnevek (anyagnevek, elvont fogalmak) eltt: Wil je melk en suiker in je koffie? Hij heeft spijt van zijn misdaad. d) hivatalos minsget, nemzetisget, foglalkozst jelent fnevek eltt: Zij is lid van het comit. Hij is Nederlander. e) llandsult szkapcsolatokban:
pen en papier naald en draad naar school naar huis naar bed naar kantoor naar college leven en dood dag en nacht op tafel op straat op school op kantoor op tijd aan huis aan tafel aan boord aan land aan zee per trein volgens afspraak per vliegtuig volgens plan per fiets per vergissing bij toeval per ongeluk
f) az als s a zonder elljrszk utn: Je moet die schaar niet als schroevendraaier gebruiken. Een taal kun je niet zonder woordenboek leren.
A FNV
49
3.1.3. Hatrozott nvelt (de/het) hasznlunk: a) hatrozott fnevek eltt: de man van Els het nieuwe huis in onze straat b) ltalnost rtelemben: De computer heeft ons leven enorm veranderd. Door de uitvinding van de film is er een kunstvorm bijgekomen. c) az vszakok s gtjak neve eltt: in de zomer: nyron in het noorden voor de winter: tl eltt naar het zuiden d) utck, terek, parkok, pletek neve eltt: in de Leidsestraat in het Vondelpark op het Rembrandtsplein in de Bijenkorf e) hegyek, tengerek, folyk, tavak neve eltt: de Etna de Rijn de Noordzee het Veluwemeer f) bizonyos llandsult kifejezsekben: de krant lezen met de bus / tram / taxi gaan in het ziekenhuis liggen g) tbbes szm vezetknv eltt, amikor az egsz csaldrl beszlnk: de Jansens: Jansenk h) a 3.1.4.a) pontban felsorolt tulajdonnevek eltt, ha a tulajdonnvnek jelzje van: de beroemde Rembrandt het China van de twintigste eeuw 3.1.4. Nem hasznlunk hatrozott nvelt: a) a kvetkez tulajdonnevek eltt: emberek, llatok, kontinensek, orszgok, tartom nyok, vrosok s falvak neve (lsd: 3.1.3.c, d ) Anneke is niet thuis. Budapest is de hoofdstad van Hongarije. Kivtelek: (ltalban tbbes szm orszg-, tjegysg- s hegynevek) De Verenigde Staten De Ardennen Den Haag (s Gravenhage) De Nederlanden De Alpen Den Bosch (s Hertogenbosch) De Sovjetunie De Elzas De Benelux De Balkan b) llandsult szkapcsolatokban: Lsd : 3.1.3.e 3.1.5. A nvel ragozsa A mai holland nyelvben a nvelt nem ragozzuk. Ragozott nvelkkel mr csak a hivatalos rott nyelvben s bizonyos llandsult kifejezsekben tallkozhatunk: s (=des): s morgens, s nachts, s zomers, s winters, s maandags, s zaterdags de heer des huizes, in de loop der jaren, op den duur, stb.
50
3.2. A fnv neme (het geslacht van het zelfstandig naamwoord - genus van het substantief)
A holland fnevek nemk szerint hrom csoportba oszthatk: Nyelvtani nem hmnem fnevek nnem fnevek semleges nem fnevek Nvel de de het Sztri jells m. (mannelijk) holland m. (masculinum) latin v. (vrouwelijk) holland f. (feminium) latin o. (onzijdig) holland n. (neutrum) latin
Mint a tblzatbl is ltszik, a hmnem s nnem fneveknek ugyanaz a nveljk. A nyelvtani nem nem fgg a termszetes nemtl, br a kett gyakran egybeesik. De az lettelen dolgokat jell fneveknek is van nyelvtani nemk, ezrt a fneveket mindig nveljkkel egytt kell megtanulni. A nvel ismerete elengedhetetlen a helyes nyelvhasznlathoz: de tas: welke tas, deze tas, de tas die daar ligt, iedere tas, onze tas, een mooie tas, stb. het huis: welk huis, dit huis, het huis dat daar stat, ieder huis, ons huis, een mooi huis, stb. Annak, hogy egy de-sz hmnem vagy nnem-e, csak a nvmsi helyettestsnl s birtokos nvms hasznlatakor van jelentsge. (Lsd: 3.6, s 6.3.1.) Bizonyos esetekben a jelents vagy az alak alapjn eldnthet, hogy a fnv de-sz vagy het-sz-e: 3.2.1. Jelentsk alapjn de-szavak: a) frfit vagy nt jell fnevek: hmnem de man, de zoon, de leraar, de Nederlander nnem de vrouw, de moeder, de secretaresse, de Nederlandse kivtelek het wijf: nszemly kicsinyt kpzs szavak: het meisje, het jongetje (Lsd mg: 3.3.4.a) b) gymlcsk, zldsgek, fk s nvnyek: de appel, de bloemkool, de beuk, de tulp c) folyk s hegyek de Maas, de Olympus d) betk s szmok de m, de 3 e) betegsgek de griep, de kanker 3.2.2. Alakjuk alapjn de-szavak (nnem szavak): a) az albbi holland eredet kpzkkel kpzett fnevek: -heid waarheid, schoonheid -nis kennis, vergiffenis -ing iget utn: regering, ontmoeting -st iget utn: kunst, winst
A FNV
51
-schap wetenschap, blijdschap de van nhny kivtel is: het waterschap, het gezelschap, stb. -de/-te liefde, vreugde, diepte, hoogte -ij (-erij, -arij, -enij, -ernij) maatschappij, bakkerij, artsenij, slavernij kivve: het/de schilderij, het gerij, het gevlij b) az albbi idegen eredet kpzvel kpzett fnevek: -ie discussie, organisatie -iek, ica muziek, logica -theek bibliotheek, hypotheek -teit universiteit, stabiliteit -tuur, -suur natuur, censuur -ade, -ide, -ode, -ude limonade, methode, attitude -age, -ine, -se montage, discipline, analyse -ee, -ea, -oea alinea (de: de idee, het idee - lsd: 3.3.4.) -sis, -xis, -tis crisis, syntaxis, bronchitis 3.2.3. Jelentsk alapjn het-szavak: a) nyelvek: het Nederlands, het Engels b) fmek: het ijzer, het goud c) gtjak: het noorden, het zuiden d) sportgak s jtkok: het voetbal, het kaartspel e) orszg s helysgnevek: het Friesland van vroeger, het mooie Utrecht (V.: 3.1.3.h) 3.2.4. Alakjuk alapjn het-szavak: a) kicsinyt kpzs szavak (termszetes nemktl fggetlenl): de stoel het stoeltje de dochter het dochtertje de man het mannetje het huis het huisje b) el-nem-vl igektbl s az ige tvbl kpzett fnevek: be- het besluit, het begin ge- het gebruik, het geloof ver- het verhaal, het vertrek ont- het ontbijt, het ontslag c) az albbi idegen eredet kpzvel kpzett szavak: -isme het socialisme, het idealisme -ment het moment, het parlement -sel het mengsel, het schepsel -um het centrum, het universum d) fnvknt hasznlt fnvi igenevek: het eten, het leren 3.2.5. Mindkt nvelvel hasznlt fnevek Nhny fnv mindkt nvelvel elfordul. Ez gyakran nem jr jelentsklnbsggel. A legfontosabbak: de/het aanrecht de/het deksel de/het omslag de/het soort de/het afval de/het figuur de/het schort de/het vuilnis
52
Ms esetekben van jelentsklnbsg: de aas sz (krtyban) de bal labda de blik pillants de bos csokor de bot bimb, rgy de doek kend de idee eszme de pad varangy de portier ports de punt cscs, vg de stof anyag de veer toll; rug
het aas het bal het blik het bos het bot het doek het idee het pad het portier het punt het stof het veer
prda; csaltek bl bdog, konzerv erd csont vszon, vitorla tlet svny aut, vonat ajtaja pont por komp
3.2.6. Az sszetett szavak nvelje Az sszetett szavak ltalban az utols tag nveljt kapjk meg: het huis + de kamer = de huiskamer (nappali) de woorden + het boek = het woordenboek (sztr) Kivtelek: de vier + de kant = het vierkant (ngyzet) de ogen + de blik = het ogenblik (pillanat) de tijd + de stip = het tijdstip (idpont)
3.3. A fnevek ragozsa

A mai holland nyelvben az -s birtokos rag kivtelvel a fneveket nem ragozzuk. Ragozott fnevekkel mr csak bizonyos llandsult kifejezsekben tallkozhatunk: s (=des): s morgens, s nachts, s zomers, s winters, s maandags, s zaterdags de heer des huizes, ten dele, met name, stb. 3.3.1. A birtokviszony kifejezse A birtokviszony kifejezsnek tbb mdja van: a) birtok + van elljrsz + birtokos: Dit is de auto van de dokter. De ramen van de kamer zijn open. b) -s birtokos rag segtsgvel Ezt a szerkezetet csak akkor hasznlhatjuk, ha a birtokos szemly, s tulajdonnevet vagy csaldtagot jell: Dit is Jans tas. Omas boek ligt op tafel. A tulajdonnv + -s birtokos rag helyesrsnak szablyait lsd: 1.5.4.1. A diens, wiens nvmsokat mr csak a hivatalos s az rott nyelv hasznlja: Hij schrijft een boek over Erasmus en diens (zijn) tijdgenoten. Wiens woorden moet ik geloven? c) birtokos nvms: lsd: 6.3
A FNV
53
d) Egyes szm 3. szemly: birtokos + birtokos nvms + birtok: Dit is Piet zn kamer. (Piets kamer, de kamer van Piet) Dit is Anna dr boek. (Annas boek, het boek van Anna) Dit is de dokter zn auto. (de auto van de dokter) Wie zn auto is dit? (Van wie is deze auto?) Mint a pldkbl is ltszik, a birtokos nvmsnak mindig a hangslytalan alakjt hasznljuk. Ezt a szerkezetet csak a mindennapi beszlt nyelv hasznlja.
3.4. A fnevek tbbes szma (het meervoud van het zelfstandig naamwoord - de pluralis van substantieven)
ltalban tbbes szmba kell tenni a fnevet, ha eltte egynl tbbet jelent hatrozott vagy hatrozatlan szmnv ll. A fnevek tbbes szmt -s vagy -en vgzdssel kpezzk. 3.4.1. Tbbes szmban -s vgzdst kapnak: a) a kicsinyt kpzs szavak: het kopje de kopjes het meisje de meisjes b) az -ier vgzds szemlyt jell fnevek: de winkelier de winkeliers de portier de portiers De: het portier de portieren (kocsiajt) (V.: 3.4.3.a) c) az -e, -ster vgzds nt jell fnevek: de studente de studentes (V.: 3.4.3.c) de verpleegster de verpleegsters d) az albbi fnevek: de broer de broers de bruidegom de bruidegoms de oom de ooms de zoon de zoons (zonen) de kok de koks e) az albbi hangslytalan kpzkre vgzd fnevek: -el de tafels -erd de sufferds -en de jongens -e de ziektes / ziekten (V.: 3.4.3.c) -er de moeders -ie de vakanties (V.: 3.4.3.b s d ) -em de bezems De nhny ebbe a csoportba tartoz fnv elfordul -en vgzdssel is: aardappels / aardappelen Kivtelek: de christen de christenen de engel de engelen de reden de redenen het wonder de wonderen het middel de middelen (eszkz) A hangslytalan -e-re vgzd fneveknl -n tbbes szm is lehetsges: haltes halten (V. : 3.4.3. c) f) a legtbb idegen eredet fnv: de film de films het hotel de hotels het niveau de niveaus het bal de bals de telefoon de telefoons het caf de cafs De: de tabel de tabellen het biljet de biljetten de kiosk de kiosken
54
3.4.1.1. -s vgzdst kapnak a hossz magnhangzra vgzd fnevek, kivve -ee, -ie (V.: 3.4.1.e s 3.4.3.6) -a de opera de operas -y de hobby de hobbys -o de auto de autos -i de taxi de taxis -u de paraplu de paraplus Az aposztrf a magnhangz hosszsgt jelli. 3.4.2. Tbbes szmban -en vgzdst kapnak a 3.4.1 s a 3.4.3 pontban fel nem sorolt fnevek. Megjegyzsek: a) Az -ier vgzds nem szemlyt jell fnevek tbbes szma -en: de rivier de rivieren het portier de portieren (V.: 3.4.1.b) b) Az -ee s hangslyos -ie vgzds fnevek tbbes szma -n: de zee de zeen de knie de knien de fee de feen de melodie de melodien (V.: 3.4.1.e) c) A hangslytalan -e vgzds fnevek tbbes szma: -s: nt jell fnvnl: de touriste de touristes -n: mellknvbl vagy befejezett mellknvi igenvbl kpzett fnvnl: (lsd: 4.1.1. s 4.4.1.) de arme de armen de overledene de overledenen de dove de doven de gevallene de gevallenen -s vagy -n az sszes tbbi esetben. (V.: 3.4.1.c, 3.4.1.e) d) Egyes hangslytalan -ie vgzds fnevek vgzdse tbbes szmban lehet -n is. Ez nem jr jelentsklnbsggel: de kolonie de kolonies / kolonin de provincie de provincies / provincin (V.: 3.4.1. e) e) A -heid vgzds fnevek tbbes szma -heden: de mogelijkheid de mogelijkheden de moeilijkheid de moeilijkheden f) Hrom fnv vgzdse tbbes szmban -ien: de koe de koeien de vla de vlaaien de vlo de vlooien g) Egyes fnevek tbbes szmban nemcsak -en vgzdst kapnak, hanem tmagn hangzjuk is megvltozik. A legfontosabbak: het bad de baden het spel de spelen de stad de steden de dag de dagen de weg de wegen het lid de leden het dak de daken de god de goden het schip de schepen het dal de dalen de oorlog de oorlogen het gat de gaten het slot de sloten het glas de glazen h) A hangslytalan -ik vgzds fneveknl a tbbes szm -en vgzdse eltt a szvgi mssalhangzt nem kettzzk meg: perzik perziken monnik monniken
A FNV
55
3.4.3. Rendhagy tbbes szmok a) Nhny fnv tbbes szmban -eren vgzdst kap. A legfontosabbak: -eren: -eren+tkehangvlts: het ei de eieren het rund de runderen het blad de bladeren / bladen het kalf de kelveren het been de beenderen het rad de raderen het kind de kinderen het kleed de kleren het lam de lammeren (klederen) het lied de liederen b) Az idegen eredet jvevnyszavak gyakran megrzik eredeti tbbes szmukat: 1. Egyes latin jvevnyszavaknl mind a latin, mind a holland tbbes szm lehetsges: -um het museum de musea de museums -us de catalogus de catalogi de catalogussen -is de crisis de crises de crisissen -en het tentamen de tentamania de tentamens -a de collega de collegae de collegas Ez nem minden -us s -um vg fnver rvnyes: de cursus de cursussen het album de albums de prospectus de prospectussen het harmonium de harmoniums 2. Egyes olasz jvevnyszavaknl mind a latin, mind a holland tbbes szm lehetsges: -o de porto de porti de portos de solo de soli de solos (V.: 3.4. 1. 1) c) Azok az sszetett szavak, melyeknek utols tagja -man, az -en mellett -lui vagy -lieden tbbes szmot is kaphatnak: de jongeman de jongelui (fiatalok) - de jongemannen de timmerman de timmerlui de timmerlieden de timmermannen de zeeman de zeelui de zeelieden de zeemannen Kivtelek: de Fransman - de Fransen, de Engelsman - de Engelsen d) Egyes fneveknek nincs tbbes szm alakjuk. Ezeknl egy szinonima vagy hasonl jelents sz tbbes szmt hasznljuk. A legfontosabbak: het aanbod de aanbiedingen de hoop de verwachtingen de arbeid de werkzaamheden het onderzoek de onderzoekingen de dank de dankbetuigingen de raad de raadgevingen 3.4.4. Fontosabb azonos alak szavak eltr tbbes szmmal:
de letter de letter het spel het spel het teken het teken het stuk het stuk het bal het bal het blad het blad letters letteren spellen spelen tekens tekenen stukken stuks ballen bals bladen bladeren bet irodalom, filolgia jtkszer jtk (rs)jel jel (tv.) egy darab vmi vmi darabja labda bl lap falevl het been het been het kleed (het kleed) de pad het pad de portier het portier de raad de raad de veer het veer benen beenderen kleden kleren (klederen) padden paden portiers portieren raden raadgevingen veren veerdiensten lb csont tert, takar ruha bka svny ports kocsiajt tancs (testlet) tancsads toll; rug komp
56
3.4.5. Nhny fnv csak tbbes szmban fordul el. A legfontosabbak:

financin hersenen ingewanden pnzgyek agy belek inkomsten kleren kosten bevtelek ruha kltsgek ledematen notulen onkosten vgtagok jegyzknyv kiadsok
3.4.6. Tbbes szm helyett egyes szm A holland nyelvben az egynl nagyobb szmnevek utn a fnevek tbbes szmba kerlnek: een kind vijf kinderen een interessant boek enige interessante boeken het nieuwe huis in onze straat de twee nieuwe huizen in onze straat Egyes fnevek nem kerlnek tbbes szmba, ha kzvetlenl hatrozott szmnv, az een paar hatrozatlan szmnv vagy a hoeveel krdsz utn llnak. Ezek a fnevek a kvetkezk: a) ly-, r- s hosszmrtkek: twee hoeveel liter/kilo honderd gram een paar meter b) egyes idmrtkek: kwartier, uur, jaar: drie kwartier een paar jaar twee uur De: tien seconden, vijf minuten, twee dagen, een paar weken, zes maanden, drie eeuwen c) a legtbb pnznem: tien gulden een paar dollar tachtig cent hoeveel mark d) a keer, maal, procent szavak: hoeveel keer tien procent een paar maal A tbbi esetben, vagy ha a fnvnek jelzje van, tbbes szmot hasznlunk: enige kilometers twee volle jaren verschillende malen een paar zilveren guldens
3.5. Kicsinyt kpzs szavak (het verkleinwoord - het diminutief)

A holland nyelvben nagyon gyakori a kicsinyt kpzs szavak hasznlata. 3.5.1. Kicsinyt kpzs szt hasznlunk a kvetkez esetekben: a) valami kicsi: een tafeltje - egy asztalka b) beczs: schatje - drgm (kincsecske) c) valami pozitv: een lekker wijntje - finom borocska, j kis bor d) eufemizmus: een uurtje wachten - (csak) egy rcskt vr e) lenzs: een raar zaakje - fura egy gy f) megszmllhatsg: een biertje - egy sr, een krijtje - egy krta g) gyerekjtkok: vadertje en moedertje spelen, touwtjespringen h) kifejezsekben: op het nippertje over ditjes en datjes spreken
A FNV 3.5.2. A kicsinyt kpzs fnevek kpzse:
57
3.5.2.1. -je kpzvel kpezzk, ha a fnv a kiejtsben zngtlen mssalhangzra (t, k, f, s, ch, p) vgzdik: fles flesje boek boekje dag dagje lach lachje kat katje hand handje neef neefje reep reepje rib ribje 3.5.2.2. -tje kpzvel kpezzk: a) ha a fnv hossz magnhangzra, kettshangzra vagy hangslytalan magn hangzra () vgzdik: auto autootje ei eitje tante tantetje caf cafeetje vrouw vrouwtje dame dametje Ha a fnv y-ra vgzdik, a magnhangz megkettzse helyett aposztrfot runk: baby - babytje (lsd mg: 1.5.4.1.) b) -1, -n vagy -r vgzds fneveknl, ha az -1, -n, -r eltt hossz magnhangz, kettshangz vagy hangslytalan magnhangz ( vagy o) ll: keel keeltje muil muiltje winkel winkeltje kraan kraantje schijn schijntje molen molentje broer broertje professor professortje kamer kamertje A jongen sz kicsinytett alakjban az -n kiesik: jongetje 3.5.2.3. -pje kpzvel kpezzk az -m vgzds fneveknl, ha az -m eltt -1-, -r-, hossz magnhangz, kettshangz vagy hangslytalan magnhangz ( vagy u) ll: film filmpje boom boompje bezem bezempje worm wormpje duim duimpje museum museumpje 3.5.2.4. -etje kpzvel kpezzk: a) -1, -m, -n, -r, -ng vgzds fneveknl ha az -1, -m, -n, -r, -ng eltt rvid magnhangz ll: bal balletje man mannetje wng wangetje bom bommetje ster sterretje Kivve: Jan - Jantje b) nhny -b, -g, -p vgzds fnvnl, ha a -b, -g, -p eltt rvid magnhangz ll: krab krabbetje brug bruggetje kip kippetje slab slabbetje vlag vlaggetje pop poppetje Ezen fnevek nmelyiknek a 3.5.2.1. pont alapjn kpzett kicsinyt kpzs alakja is hasznlatos: brug bruggetje brugje kip kippetje kipje vlag vlaggetje vlagje pop poppetje popje c) -ing vgzds fneveknl, ha vgzdskre f vagy mellkhangsly esik: ring ringetje wandeling wandelingetje ding dingetje verandering veranderingetje 3.5.2.5. -kje kpzvel kpezzk a kicsinyt kpzs alakot -ing vgzds fneveknl, ha a hangsly az -ing eltti sztagra esik (az -ing g-je kiesik): koning koninkje ketting kettinkje Kivve a -ling kpzvel kpzett fneveket: leerling - leerlingetje
58
3.5.2.6. Rendhagy kicsinyt kpzs alakok: a) Nhny fnvnl akrcsak tbbes szmban, kicsinyt kpzs alakban is megvltozik a tmagnhangz: blad blaadje lot lootje / (lotje) staf staafje gat gaatje pad paadje rad raadje / radertje glas glaasje schip scheepje vat vaatje De: dag dagje dak dakje b) A kind sz kicsinytett alakja tbbes szmban: kindjes vagy kindertjes. 3.5.3. Nem fnvbl kpzett kicsinyt kpzs szavak Kicsinyt kpzs szavakat mellknevekbl, szmnevekbl, hatrozszkbl s elljrszkbl is kpezhetnk. A kpzs mdja megegyezik a 3.5.2 pontban lertakkal azzal a klnbsggel, hogy a nem fnvknt hasznlt kicsinyt kpzs szavak -s vgzdst kapnak: net netjes rendes, szp Je handschrift is niet erg netjes. zacht zachtjes lgy, halk de deur zachtjes dichtdoen even eventjes egy kicsit Wacht eventjes! Fnvknt hasznlt kicsinyt kpzs szavak: a) mellknvbl kpzett: zuurtje - savany cukorka, zoetje - deske, cukorptl b) szmnvbl kpzett: een egy eentje in zijn eentje: egyedl dubbel dupla dubbeltje 10 centes pnzrme kwart negyed kwartje 25 centes pnzrme tien tz tientje tizes (10 guldenes bankjegy) c) elljrszbl kpzett: vooraf elre voorafje eltel tot (toe) -hoz, -hez toetje desszert om krl ommetje kerl, sta uit ki, el uitje kiruccans tussendoor kztt tussendoortje tzrai, uzsonna onder ons kztnk onderonsje ngyszemkzti beszlgets 3.5.4. A kicsinyt kpz nlkli s a kicsinyt kpzs szavak viszonya Egyes kicsinyt kpzs szavak olyan szavakbl szrmaznak, melyeket a mai nyelv mr nem vagy ms jelentssel hasznl. a) Az alapszt mr nem hasznljuk:
meisje kislny poffertje sprookje mese flensje roodborstje vrsbegy madeliefje fnk nachtkastje jjeli szekrny palacsinta zeepbakje szappantart szzszorszp bloedlichaampje vrs vrtest
b) Az alapszt ms jelentssel hasznljuk: brood kenyr broodje zsemle, szendvics chocola csokold chocolaatje egy darab csokold vagy bonbon kaart krtya; trkp kaartje jegy kop fej kopje cssze lepel kanl lepeltje kiskanl snoep dessg snoepje cukorka schotel tl schoteltje csszealtt taart torta taartje stemny
A FNV
59
3.6. Fnv helyettestse nvmssal

A fneveket, amennyiben a mondatban az alany, illetve a trgy funkcijt tltik be, szemlyes vagy mutat nvmssal, elljrsz utn a szemlyt jell fneveket szemlyes nvmssal, a nem szemlyt jell fneveket nvmsi hatrozszval helyettesthetjk. 3.6.1. Szemlyt jell fnevek helyettestse Trgy Hatroz Nem mondatelljrsz elljr kezd nlkl szval hmnem hij / die hem / die hem / die met hem (deze) (deze) (deze) nnem zij, ze / die (deze) haar, dr, r / haar, dr, r / die met haar, met die (deze) die (deze) (deze) dr / r tbbes zij, ze / die (deze) hen, ze (hun) / hun, ze (hen) / met hen, met szm die (deze) die (deze) die (deze) ze (met hun) a) alany s trgy A szemlyt jell fneveket alany s trgy esetben a termszetes nemknek megfelel szemlyes nvmssal vagy beszlt nyelvben a die, hivatalos rott nyelvben a deze vagy die mutat nvmssal helyettestjk: Is meneer Bergsma al hier? Nee, hij / die is nog niet aangekomen. Ik heb hem nog niet gezien. / Die heb ik nog niet gezien. Is mevrouw Klein al hier? Nee, ze (zij) / die is nog niet aangekomen. Ik heb dr/r (haar) nog niet gezien. / Die heb ik nog niet gezien. Ken je dat meisje? Ja, ik ken dr/r (haar) al jaren / Die kan ik al jaren. Ze (zij) / die werkt bij ons op kantoor. Ken je mijn ouders? Ja, ik ken ze (hen) / Ja, die ken ik. Ze (zij) / die zijn heel aardig. A mutat nvms hangslyosabb, mint a szemlyes nvms. Ezrt ha a trgyat kiemeljk a mondat els helyre, csak a mutat nvmst hasznlhatjuk: Ken je Piet? - Nee, die heb ik nog nooit ontmoet. Ken je Anneke? - Ja, die heb ik vorige maand leren kennen. Ken je onze kinderen? - Nee, die ken ik niet. Ha frfi-n szembelltsrl van sz, a trgyat jell szemlyes nvmsokat is hasznlhatjuk a mondat els helyn: Hoe vind je meneer en mevrouw Jansen? - Hem vind ik aardig, maar haar niet. Ha az elz (tag)mondatban mind alany, mind trgy elfordul, a kvetkez (tag)mondat alanyaknt az elz (tag)mondat alanyt szemlyes nvmssal, trgyt mutat nvmssal helyettestjk: Vader zei na het gesprek met zijn baas dat hij (= vader) met de resultaten tevreden was. Vader zei na het gesprek met zijn baas dat die (= de baas) met de resultaten tevreden was. Mondatkezd die (deze) Alany
60
Het bedrijf verklaart in zijn jaarverslag dat het (= het bedrijf) in de toekomst zal worden uitgebreid. Het bedrijf verklaart in zijn jaarverslag dat dit (= het jaarverslag) in de toekomst zal worden uitgebreid. ltalnost rtelemben a hmnem szemlyes nvmst hasznljuk: Iedere treinreiziger moet een geldig vervoersbewijs bij zich hebben dat hij moet kunnen laten zien als de conducteur hem dat vraagt. De egyes anyanyelvi beszlk az albbi szerkezetet rszestik elnyben: Iedere treinreiziger moet een geldig vervoersbewijs bij zich hebben dat hij of zij moet kunnen laten zien als de conducteur hem of haar dat vraagt. b) elljrsz utn szemlyes nvmst hasznlunk: Weet je iets over Anneke en Jan? Over hem weet ik niets, maar over haar heb ik wel het een en ander gehoord. Ga je vanavond met je vrienden uit? Ja, ik ga met ze (met hen) uit. Megjegyzs: Tbbes szm 3. szemlyben a szemlyes nvmsnak kln hangslyos al akja van trgy esetben (hen) s rszes esetben (hun): De directeur heeft ze (hen) onmiddellijk ontslagen. Ik heb ze (hun) dat nieuws vertetd. A mai holland nyelvben azonban a kt nvms kzti megklnbztets egyre kevsb van jelen, a legtbb holland anyanyelvi beszl mindkt alakot hasznlja mindkt esetben. 3.6.2. Nem szemlyt jell fnevek helyettestse Alany de-szavak het-szavak tbbes szm hij / die (deze) het / dat (dit) ze / die (deze) Mondatkezd die (deze) dat (dit) die (deze) Trgy Nem mondatkezd hem / die (deze) het / dat (dit) ze / die (deze) Elljrsz utn hiermee, daarmee, ermee hiermee, daarmee, ermee hiermee, daarmee, ermee
Ebbe a csoportba tartozik minden fnv, amely nem szemlyt jell, azaz nemcsak a trgyak, fogalmak, hanem az llatok s a nvnyek is. 3.6.2.1. Alany s trgy a) de-szavak A nem szemlyt jell de-szavakat hmnem szemlyes nvmssal vagy die (hivata los rott nyelvben die vagy deze) mutat nvmssal helyettestjk: Ligt de schaar op tafel? Nee, hij / die is er niet. Ik kan hem er niet vinden. / Die kan ik er niet vinden. Ik word gek van die kat. Hij / die zit al uren te miauwen. A mutat nvms hangslyosabb, mint a szemlyes nvms. Ezrt, ha a trgyat kiemeljk a mondat els helyre, csak a mutat nvmst hasznlhatjuk: Heb je deze brief al gelezen? - Nee, die heb ik nog niet gelezen.
A FNV
61
Kivtelek: a) Nnem llatok esetben hasznlhatunk nnem szemlyes nvmst is: Onze kat heeft net jongen gekregen. Ze (die) is er heel trots op. b) A 3.3.2. pontban felsorolt nnem szavakat a hivatalos rott nyelv nnem szemlyes nvmssal helyettesti. A mindennapi nyelvben ez a szably nem rvnyesl, de egyes fneveket (szervezetek, intzmnyek, egyesletek, elvont fogalmak, valamint hajk s replgpek nevt) a mindennapi nyelv is gyakran nnem szemlyes nvmssal helyettesti. c) ltalnost rtelemben hasznlt fogalmat semleges nem szemlyes nvmssal helyettestnk: (de) lucht: Wij hebben het nodig om te kunnen leven. b) het-szavak A nem szemlyt jell het-szavakat semleges nem szemlyes nvmssal vagy dat (hivatalos rott nyelvben dat vagy dit) mutat nvmssal helyettestjk: Ligt het boek op tafel? Nee, het / dat is er niet. Ik kan het er niet vinden. / Dat kan ik er niet vinden. Heb je het geluid gehoord? Ja, het / dat was heel hard. Jan heeft het ook gehoord. / Dat heeft Jan ook gehoord. A mutat nvms hangslyosabb, mint a szemlyes nvms. Ezrt ha a trgyat kiemeljk a mondat els helyre, csak a mutat nvmst hasznlhatjuk: Heb je het boek gelezen? - Nee, dat heb ik nog niet gelezen. c) tbbes szm A nem szemlyt jell fneveket a ze szemlyes nvmssal vagy a die (hivatalos rott nyelvben die vagy deze) mutat nvmssal helyettestjk: Liggen de fotos op tafel? Nee, ze / die zijn er niet. Ik kan ze er niet vinden. / Die kan ik er niet vinden. A mutat nvms hangslyosabb, mint a szemlyes nvms. Ezrt ha a trgyat kiemeljk a mondat els helyre, csak a mutat nvmst hasznlhatjuk: Hier staan leuke stoelen. - Die wil ik graag hebben. 3.6.2.2. Elljrsz eltt Elljrsz eltt egyes szm de-szavak s tbbes szm fnevek helyettestsre a die, egyes szm het-szavak helyettestsre a dat mutat nvmst hasznljuk: Onze auto is nieuw, maar die van Jan is oud. Zijn oude huis aan de Hoofdweg was te klein, maar dat in de Leidsestraat is veel groter. Ha a htravetett jelz eltt ll fnevet nvmssal helyettestjk, csak a mutat nvmsokat hasznlhatjuk. 3.6.2.3. Elljrsz utn Nem szemlyt jell fnevek esetn elljrsz + die/dat szerkezetet csak vlasztsnl vagy felsorolsnl hasznlhatunk: Wil je met deze pen schrijven of met die? Ik leer uit dit boek, en ook uit dat. Hij heeft verschillende soorten kaas gekocht: honderd gram van deze en honderd gram van die.
62
A tbbi esetben elljrszk utn nem hasznlhatunk sem szemlyes, sem mutat nvmst. Ilyenkor nvmsi hatrozszkat (hier + elljrsz vagy daar + elljrsz, illetve er + elljrsz) hasznlunk: Zie je dit kopje? Hieruit drinkt vader s morgens zijn koffie. Dat feestje was interessant. Daarover kan ik veel vertellen. A hier-rel alkotott nvmsi hatrozszk kzelre, a daar-ral alkotott nvmsi hatrozszk tvolra mutatnak. De mivel a die/dat nvmsokat hasznljuk akkor is, amikor valami ismertrl beszlnk, ezrt a beszlt nyelvben ltalban mindig a daar + elljrsz szerkezetet, illetve ennek hangslytalan alakjt, az er + elljrsz szerkezetet (lsd: 5.2.3. s Az utal er helye a mellkmondatban) hasznljuk: Wat kan je doen met een telescoop? Daarmee kun je hemellichamen observeren. / Je kunt ermee hemellichamen observeren. Nhny elljrsz a hier, daar, s er szavakhoz kapcsoldva megvltozik: hier/daar/er + met = hiermee/daarmee/ermee: Gebruik je deze pen nu? - Ja, daarmee ga ik nu schrijven. Hier/daar/er + tot = hiertoe/daartoe/ertoe: Leidt de discussie tot die conclusie? - Ja, daartoe leidt de discussie. 3.6.2.3.1. A nvmsi hatrozsz helye a mondatban Elssorban a beszlt nyelvben, de az rott nyelvben is egyre ersebb az a tendencia, hogy a hier/daar s az elljrsz elvlnak egymstl. Az elljrsz a mondat vgre (az igei rsz el) kerl. (lsd mg: 10.1.1.1.3.1.d ) 3.6.2.3.2. A kvetkez elljrszkkal nem alkothatunk nvmsi hatrozszt: behalve, gedurende, jegens, sedert, sinds, tijdens, vanwege, volgens, wegens, zonder. Ezekkel az elljrszkkal vagy megismteljk a fnevet, vagy a die/dat (deze/dit) mutat nvms segtsgvel kpznk nvmsi hatrozszt: Neem een paraplu mee. Zonder die paraplu word je kletsnat. Je moet een kaartje kopen. Zonder dat mag je niet naar binnen.
63
4. FEJEZET
A mellknv (het bijvoeglijk naamwoord - adjectief)
64
(HET BIJVOEGLIJK NAAMWOORD ADJECTIEF)
A mellknv mondatbeli szerept tekintve hrom funkcit tlthet be. Eszerint az alapfok mellknv llhat: 1. jelzi (attributief gebruik) 2. lltmnyi (predikatief gebruik) s 3. hatrozi szerepben (als adverbium). A hrom klnbz szerepet betlt mellknevet egyedl jelzi minsgben ragozzuk. lltmnyi s hatrozi szerepben mindig vltozatlan alakban fordul el: 1. de zware tas, een goedkope wijn, het moeilijke werk, een bruin brood 2. de wijn is goedkoop, het werk is moeilijk 3. wij gaan snel
4.1. A mellknv mint jelz

4.1.1. A jelzi szerepben ll mellknv mind egyes, mind tbbes szmban ltalban -e ragot kap, kivve az egyes szm, semlegesnem, hatrozatlan nvelvel ll fnv jelzjt, s a 4.1.2.1. pontban trgyalt eseteket. de-nvels szavak: de lange weg, de lange wegen een lange weg het-nvels szavak het moeilijke tentamen, de moeilijke tentamens een moeilijk tentamen 4.1.1.2. Az -e rag hozzfzsekor a nylt/zrt sztagra, valamint az s/z- illetleg f/v-vltakozsra vonatkoz helyesrsi szablyok (lsd 1.3.3.2. s 1.3.3.7.) rvnyeslnek! hoog het hoge huis smal de smalle weg scheef het scheve beeld boos de boze baas (Kivtelt kpeznek a hees, kuis, overzees szavak, valamint az -ees, -ies, -oos, s -aas vgzds fldrajzi nevekbl kpzett jelzi szerep mellknevek! de hese stem het Chinese eten het kuise meisje de Bredase politie het overzeese land het Friese volk de Hengelose markt) A jelzknt hasznlt npneveket nagybetvel kell rni: de Nederlandse taal, het Hongaarse volk 4.1.2.1. Mikor nem kap a mellknv -e ragot? Nem kapja meg az -e ragot a jelzi szerep semlegesnem mellknv akkor sem, ha nvel nlkl ll a fnv eltt (oud huis, moeilijk werk), illetleg ha az albbi szavak utn ll: (een: een gering inkomen) geen: geen groot huis veel: veel lang woord weinig: weinig oud brood enig: enig nieuw huis menig: menig aardig gezin
A MELLKNV
65
elk: elk nieuw tentamen welk: welk lekker ontbijt wat: wat klein hapje (een beetje jelentsben) wat voor: wat voor moeilijk werk zulk: zulk mooi meisje zon: zon bescheiden leven genoeg: genoeg nieuw huis allerlei: allerlei oud epos ieder, elk: ieder/elk lekker koekje 4.1.2.2. Klnbz ragozhatatlan mellknevek Vannak olyan jelzi szerepben ll mellknevek, melyek sosem kapnak -e ragot, azaz mindig vltozatlanok maradnak.: 1. Az -en-re vgzd mellknevek, kztk a tbbsgkben egybknt is -en-re vgzd anyagnevek, s a nem -en-re vgzdek kzl is nhny: de gouden ketting de nylon handschoenen de wollen trui het platina onderdeel het katoenen tafelkleed de aluminium pan valamint a jelzi szerepben hasznlt igk -en-re vgzd befejezett mellknvi igeneve: de gebakken koekjes de gelezen krant het uitgesproken woord Minden tovbbi - teht nem -en-re vgzd - jelzknt hasznlt befejezett mellknvi igenv megkapja az -e ragot! het gedane huiswerk de toegestane snelheid de verbrande dorpen) 2. az albbi, -en-re vgzd mellknevek: verlegen, open, dronken, eigen, even, ontevreden het verlegen broertje de open deur de dronken man haar eigen haar even getallen de ontevreden arbeiders 3. Az -a-ra s hangslytalan -e-re vgzd mellknevek: het prima idee de oranje jas 4. A rechter, linker szavak. Ezeket tbbnyire egyberjuk a fnvvel: de linkerhand de rechterkant 5. A sorszmnvvel kezdd mellknevek: de eerstejaars scholieren de tweedehands auto het derderangs hotel
66
6. A srn hasznlt szkapcsolatok esetben is gyakran elmarad az -e vgzds: (Nem marad el viszont a tbbes szmban elfordul szkapcsolatoknl!) het voortgezet onderwijs het voltooid deelwoord het Centraal station zelfstandige naamwoorden voltooide deelwoorden 7. A fldrajzi nevekbl -er kpzvel kpzett jelzk, melyek lland szkapcsolatot alkotnak a fnvvel, szintn nem kapjk meg az -e ragot. Edammer kaas Groninger koek Hres emberekre vonatkoz minsts esetn elmaradhat az -e vgzds: Napoleon was een beroemd/beroemde man in de geschiedenis. Klnbsg van azonban az albbi kt mondat kztt a sz szerinti s az tvitt rtelemben hasznlt jelentseket tekintve: Napoleon was een groot man in de geschiedenis, maar hij was geen grote man.
4.2. Az igei-nvszi lltmnyban szerepl mellknv

Az lltmnyi szerep mellknv mindig vltozatlan alakban ll. Het huis is klein. De huizen zijn klein. Deze kat lijkt me heel aardig. Mijn haar werd bruin geverfd. Az anyagnevet jelent mellknevek nmagukban nem llhatnak lltmnyi szerepben, csakis a van elljrszval kzsen: Het horloge is van goud. De brug is van hout. De huizen zijn van steen. (Az albbi szavak: af, anders, beducht, behept, benieuwd, bereid, bestand, gewend, jammer, klaar, kwijt, onwel s op - nmelyikk szfaja a mellknv s a hatrozsz kztt ingadozik - csakis lltmnyi szerepben fordulnak el: De thee is op. Mijn geld is kwijt. Het huis is klaar. Ik ben benieuwd naar de film. We zijn bereid om te gaan.
4.3. A hatrozi szerepben ll mellknv

A hatrozi szerep mellknv - akrcsak az lltmnyi szerepben ll - mindig vltozatlan alakban ll. Anne spreekt duidelijk over de zaak. Ik heb een bijzonder mooi horloge. Eerlijk gezegd, hij werkt niet goed.
A MELLKNV
67
4.4. A mellknv nll hasznlata (zelfstandig gebruik)

4.4.1. A mellknv nll hasznlatrl akkor beszlhetnk, ha az utna ll fnevet elhagyjuk. Ez abban az esetben trtnhet, ha egyrtelm, hogy a mellknv mire vonatkozik. Ilyenkor a jelzi szerepben ll mellknvre vonatkoz ragozsi szablyok rvnyeslnek, kivve nhny esetet, melyeket az aprbets rsz taglal. Welke woning wil je verkopen: die oude of die moderne? In dit gedeelte van de stad wonen arme mensen en rijke. In het sprookje stonden er twee bruggen voor Piet, een houten en een stenen. Az -en vgzds igk- ha nllan fordulnak el a mondatban -e vgzdst kapnak: Ik breng de versleten kranten naar de papierbak, maar de niet versletene zet ik in de kast terug. De gelezen boeken lagen vergeten in de kast. De niet gelezene en dus niet vergetene stonden op het bureau. A szemlyt jelent, tbbes szm fnevek elhagysakor a magban ll mellknv -en vgzdst kap: Door de epidemie zijn veel mensen ziek geworden. De zieken werden naar het ziekenhuis gebracht. Bij de verbouwing zijn veel mensen betrokken. Alle betrokkenen krijgen een bericht over de plannen. 4.4.2. A mellknv nll hasznlatrl beszlnk akkor is, ha az albbi szavak utn fordul el: iets, niets, veel, wat, allerlei, wat voor, genoeg, weinig. Ezekben az esetekben a mellknv -s vgzdst kap. Kivtelt kpeznek viszont az -s s -sch vgzds mellknevek s az anyagnevek. Vandaag wil ik iets nieuws eten. Ik heb niets bijzonders gezien. Ik kan je niet veel goeds over deze zaak vertellen. Zullen wij iets lekkers bereiden voor de gasten? De aanwijzingen houden allerlei indrukwekkends in. Ik heb genoeg ingewikkelds te doen gehad. Wat voor interessants kunnen wij vanavond nog doen? Er valt weinig wetenswaardigs over de lezing te zeggen. Ik heb iets vies gezien in de bibliotheek. Zij heeft haar problemen verteld i.v.m. geld, vrienden, werk -, maar niets psychisch. Voor het hek heb ik iets van ijzer nodig. Op de markt hebben wij veel stoffen gezien, veel van katoen.
4.5. A mellknv fokozsa (alap- kzp- s felsfok)

A kzpfok, illetve a felsfok jelvel elltott mellknvvel kt vagy tbb klnbz dolog, szemly stb. sszehasonltst vgezhetjk el, ill. fejezhetjk ki. (A 4.5. rsz vgn az apr bets rsz ismerteti az ettl eltr esetet.) kzpfok jele -er, az -r vg mellknevek esetben -der. A felsfok jele -st, az -s s -isch vg mellknevek esetben -t.
68
Az -st-re vgzd mellknevekbl azonban nem a felsfok jelvel kpezzk a felsfokot, hanem a meest sz segtsgvel. A felsfokot elvileg minden ms esetben is kpezhetjk ily mdon - a hrom vagy mg tbb sztagbl ll mellknevek esetben gyakran tallkozunk is vele. gyeljnk az alakok helyesrsra (nylt/zrt sztag, illetleg s/z- s f/v-vltozs: lsd. 1.3.3.2. s 1.3.3.7.). alapfok kzpfok felsfok snel sneller (het) snelst mooi mooier (het) mooist slim slimmer (het) slimst ver verder (het) verst duur duurder (het) duurst boos bozer (het) boost vies viezer (het) viest logisch logischer (het) logischt juist juister (het) meest juist vast vaster (het) meest vast gepast gepaster (het) meest gepast de meest geaccepteerde gegevens de meest bijzondere voorstellingen de meest interessante wensen (Vannak olyan esetek, amikor anlkl akarjuk valaminek a fokozott voltt rzkeltetni, hogy tulajdonkppeni sszehasonltsrl beszlhetnnk: Beste Piet, ... (egy levlbeli megszlts esetn) De toegang is ten strengste verboden. Er komen morgen tenminste zes mensen eten.) 4.5.2. Rendhagy fokozs mellknevek: goed beter (het) best dichtbij dichterbij (het) dichtstbij / dichtstbijzijnde graag* liever (het) liefst veel* meer (het) meest weinig* minder (het) minst (* Habr ezekben az esetekben nem mellknevekrl van sz, mivel ezek a szavak fokozhatak, ezrt itt emltjk meg ket. Gyakran tallkozhatunk a kvetkez szavak - melyek szintn nem mellknevek fokozott alakjainak hasznlatval is: achterste, voorste, binnenste, buitenste, bovenste, onderste, benedenste, uiterste.) Vannak olyan mellknevek, melyeknek nincs kzp- ill. felsfoka. Ezek esetben valamelyik szinonmjuk segtsgvel fejezhetjk ki a fokozott jelentst: dikwijls / vaak vaker (het) vaakst kwaad* erger (het) ergst kwaad* kwader (het) kwaadst (*A kwaad sz slecht jelentsben ll. Boos jelentsben a fokozs szablyosan trtnik.) A vroeg sz kzpfok s felsfok alakja ktfle lehet: vroeger / eerder (het)vroegst/ (het) eerst
A MELLKNV
69
4.5.3. A fokozott mellknv mondatbeli hasznlata A fokozott mellknv - akrcsak az alapfok - a mondatban betltheti a jelz, a hatroz vagy az lltmny szerept. 4.5.3.1. A jelzi funkcit betlt kzpfok vagy felsfok mellknevet ugyangy kell ragozni, mint az alapfokt. Egyedl a hrom vagy annl tbb sztagbl ll mellknevek nem kapjk meg a jelz -e ragjt. - de betere auto de beste auto - de betere autos de beste autos - een betere auto - het kortere woord het kortste woord - de kortere woorden de kortste woorden - een korter woord - de interessanter film de meest interessant film - de interessanter films de meest interessant films - een interessanter film 4.5.3.2. A hatrozi funkcit betlt fokozott mellknvre ugyanazok a szablyok rvnyesek, mint az alapfokra. A felsfok, hatrozi mellknv mindig a het szval ll. Hij spreekt duidelijker dan zij. Kunnen wij misschien wat langzamer rijden? Ik lees Bever kranten dan tijdschriften. Deze jongen zingt het duidelijkst. Jouw chauffeur rijdt het langzaamst / het meest langzaam. Ik lees het liefst tijdschriften. Hatrozi szerepben mind a kzpfok, mind pedig a felsfok mellknv llhat nllan is. A kzpfok mellknvre ebben az esetben ugyanazok a szablyok vonatkoznak, mint az alapfokra. A hatrozi szerep, nllan hasznlt felsfok mellknv mindig -e vgzdst kap (kivve ha az op zn + felsfok mellknv szerkezetet hasznljuk). Jouw artikel is wel goed, maar hier heb ik een betere. Wat mij betreft, vind ik niets ardigers, dan een klein hondje. Van deze fotos neem ik de grootste. Dit boek is het oudste van de hele verzameling. De verwarming staat op zn hoogst. Ik kan op zn vroegst om 7 uur opstaan. De bomen zijn in de herfst op zn mooist. 4.5.3.3. Az lltmnyi funkcit betlt kzpfok s felsfok mellknvre ugyanazok a szablyok rvnyesek, mint az alapfokra: mindig vltozatlan marad. (A beszlt nyelv azonban az lltmnyi szerep felsfok mellknevet gyakran -e raggal hasznlja.) A felsfok mellknevet lltmnyi szerepben mindig megelzi a het sz! Deze autos zijn ouder. Dit woord is vreemd, dat woord is vreemder, maar dat woord is het vreemdst. Welke van deze autos vind je het mooist?
70
4.5.3.3.1. Az sszehasonlts Az lltmnyi szerep gyakorta hasznlatos sszehasonlt szerkezetei, ktszavai az albbiak: dan Klnbz dolgok, szemlyek kzpfok sszehasonltsnak ktszava. Ik sta vroeger op dan jij. Mijn zoon is twee jaar ouder dan de jouwe. Deze autos zijn sneller dan die autos. even, evenzo, net zo ... als Egyforma dolgok, szemlyek alapfok sszehasonltsnak ktszava. Ik ben even groot als je broer. Erika werkt net zo veel als ik. Deze autos zijn evenzo goed als die autos. hoe...hoe; hoe...deste Ezt a szerkezetet hasznljuk kt azonos rtk kzpfok mellknv sszehasonl tsakor. Hoe meer ik lees, hoe (deste) minder ik begrijp. Hoe langer hoe...;hoe langer steeds...;hoe langer al (maar)... A szerkezet segtsgvel az egyre nagyobb eltrst tudjuk kifejezni. Als je te veel vet eet, word je hoe langer hoe dikker
71
5. FEJEZET
A hatrozszk (het bijwoord - adverbium)
72
(HET BIJWOORD ADVERBIUM)
A hatrozsz igvel, mellknvvel vagy ms hatrozszval kifejezett jelentstartalomnak valamilyen krlmnyt nevezi meg. A hatrozszk nem ragozhatak! A beszlt nyelvben ugyan gyakran halljuk, hogy a heel s az erg szavak -e vgzdst kapnak: een hete warme dag rsban azonban: een heel warme dag 5.1.1. Helyhatrozk (adverbia van plaats) hier, daar, linksaf rechtsaf, ergens, naartoe, vandaan, heen Ik woon hier. Itt lakom. Waar kom je vandaan? Honnan jttl? ( uit Hongarije/van de markt) (Magyarorszgrl/a piacrl) U moet rechtsaf. Jobbra kell mennie. 5.1.2. Idhatrozk (adverbia van tijd) gisteren, vandaag, dan, soms, vaak, dikwijls, daarna Vandaag ben ik niet thuis. Ma nem vagyok otthon. Ik ga vaak naar de kapper. Gyakran jrok fodrszhoz. Daarna ga ik naar een caf. Utna elmegyek egy kvzba. 5.1.3. Krd (nvmsi) hatrozszk (vragende adverbia) waar, wanneer, waarom, hoe, hoeveel, hoelang Waar is het postkantoor? Hol van a posta? Wanneer ben je jarig? Mikor van a szletsnapod? Waarom doe je het raam dicht? Mirt csukod be az ablakot? - Omdat ik het koud heb. - Mert fzom. (Waarom krdszt tartalmaz krdsre a vlasz soha nem kezddhet a want ktszval.) 5.1.4. Kapcsolatos hatrozszk (verbindende adverbia) A kapcsolatos hatrozszk kt mondat sszefggst adjk meg. Ezeket a mondatokat ltalban kln rjk, olykor azonban vesszvel, vagy pontosvesszvel elvlasztva egy sszetett mondatt alaktjk. A kapcsolatos hatrozszval sszekttt mondatok mellrendel sszettelek! daarom, daardoor, daarop, daartoe, daarna, anders, toen, toch, echter, evenwel De trein had vertraging. Ksett a vonat. Ezrt kstem el. Daardoor kwam ik te laat. De trein had vertraging, daardoor kwam ik te laat. De wind nam toe; daarop begon het schip te slingeren. We moeten nu weg, anders missen we de trein. Ksett a vonat, ezrt kstem el. Feltmadt a szl; erre inogni kezdett a haj. Most kell elindulnunk, klnben lekssk a vonatot.
A HATROZSZK
73
A kapcsolatos hatrozszk ltalban a msodik tagmondat eltt llnak, s fordtott szrend kveti ket, olykor azonban a mondat kzepn is llhatnak. De trein had vertraging. Ksett a vonat. Ezrt kstem el. Ik kwam daardoor te laat. 5.1.4.1. toen A toen hatrozsz befejezetlen mlt idej igvel (imperfectum) alkalmazva a kvetkezket jelentheti: a) akkor; abban a pillanatban Toen bevond koningin Rotterdam werd in 1940 Wilhelmina zich al in Londen. gebombardeerd. Akkor Wilhelmina kirlyn Rotterdamot 1940-ben mr Londonban tartzkodott. bombztk le. b) azutn, utna Ik las een roman van Willem Elsschot en toen (daarna) een bundel verhalen van W. F. Hermans. Willem Elsschot regnyt olvastam, azutn pedig W. F. Hermans novel lsktett. A toen hatrozsz befejezett jelen idej igvel (perfectum) alkalmazva a b) jelentst veszi fel: Eerst heb ik televisie gekeken en Elszr tvt nztem, toen ben ik naar bed gegaan. azutn lefekdtem aludni. A toen hatrozsz nem hasznlhat jelen, illetve jv idvel! Jelen, vagy jv idben a toen helyett a dan hatrozszt kell hasznlni. We gaan eerst eten, dan gaan we naar de bioscoop en daarna gaan we op een terrasje nog een kopje koffie drinken. Elszr enni megynk, utna moziba, s azutn mg egy kerthelyisgben megiszunk egy kvt. 5.1.4.2. echter/evenwel Az echter s evenwel hatrozszk jelentse krlbell a maar hatrozszval egyezik meg. Ezek a hatrozszk azonban nem llhatnak a fmondat els helyn. De toets was makkelijk. Er staan echter veel fouten in. Knny volt a dolgozat. Mgis sok hiba van benne. 5.1.5. Egyb hatrozszk: ook, eens, niet, echter, eigenlijk, inderdaad, al, bijna, graag, heel, erg, zeer, te, alleen, maar, nog, net Ik wil graag een kopje koffie. Szeretnk egy cssze kvt. Jij bent te dik, je zou niet Tl kvr vagy, nem kne annyit enned. zo veel moeten eten. Hij is inderdaad heel erg moe. Tnyleg nagyon fradt. Ben je al lang thuis? Rgta otthon vagy? - Nee, ik ben net thuis. - Nem, pp most jttem haza.
74
A csak szt hollandul a szvegkrnyezettl fggen tbbfle mdon fejezik ki. Ha a kizrlagossgon van a hangsly, az alleen, illetve alleen maar hatrozszkat hasznljk. lk denk alleen aan jou en Csak rd gondolok, senki msra. aan niemand anders. Er wonen alleen maar Csak regek laknak ebben a hzban. oude mensen in dit huis. Alleen in Schotland Csak Skciban hordanak a dragen de mannen kilts. frfiak szoknyt. Ha valami szmszeren kevs, azt a maar hatrozszval fejezik ki. Ik heb maar n gulden. Csak egy guldenem van. We zijn er bijna. Majdnem ott vagyunk. Het is nog maar drie kilometer. Mr csak hrom kilomter. Ha idbeli csak-rl, illetve felttelrl van sz, azt a pas hatrozszval jellik. Het is pas vier uur. Csak ngy ra van. Ik begin pas met de Csak akkor kezdem el az rt, les als iedereen stil is. ha mindenki csndben van. 5.1.5.1. Ms szfaj szavak hatrozszknt Ms szfaj szavak is elfordulhatnak hatrozknt. a) Mellknevek Hij schrijft mooi. Szpen r. Jij zou mooier moeten schrijven. Szebben kellene rnod. Jan is vroeg van huis gegaan. Jan korn ment el otthonrl. b) Nhny elljrsz achter, beneden, boven, binnen, buiten, onder, voor - hatrozszknt Ik ga naar boven. Flmegyek. - elljrszknt Ik woon boven de winkel. Az zlet fltt lakom. - hatrozszknt Ons huis heeft voor twee A hzunknak ell kett, en achter drie ramen. htul hrom ablaka van. - elljrszknt Er staat een boom voor A hz eltt ll egy fa. het huis. c) Hrom ktsz nu, toen (lsd mg:5.I.4.1.), zolang - hatrozszknt Nu heb ik vakantie. Most van a sznid. - ktszknt Nu ik vakantie heb, Most, hogy sznid van, kan ik veel lezen. sokat tudok olvasni. - hatrozszknt Het jaar 1980 herinner Jl emlkszem az ik me goed. Toen woonde 1980-es vre. ik in Gent. Akkor Gentben laktam. - ktszknt Toen ik in Gent woonde, Amikor Gentben laktam, was ik nog getrouwd. mg hzas voltam. - hatrozszknt Ga maar naar binnen. Menj be! Ik wacht zolang buiten. n addig kint vrok. - ktszknt Zolang ik de baas ben, Amg n vagyok a fnk, wordt er tijdens de az rk alatt nem lehet lessen niet gerookt. dohnyozni.
A HATROZSZK
75
5.2. Az er hatrozsz hasznlata

Az er a leggyakrabban hasznlt hatrozsz a hollandban. Az er szcska t klnbz szerepben fordulhat el. Hrom esetben utal (nvmsi hatrozszi) szerepet tlt be. Kt esetben pedig kizrlag nyelvtani jelentse van. Ezek a szerepek a kvetkezek: 1. Helyhatroz 2. Rszel jelents 3. Elljrval kombinlt 4. Helykitlt hatrozatlan alany esetn 5. Szenved mondatok alanya
Az er szcska utal szerepben

5.2.1 Az er mint helyhatroz Az er a helyhatrozt helyettesti. Ben jij al in Hongarije geweest? Jrtl mr Magyarorszgon? Ik ben er nog nooit geweest. Mg soha nem jrtam ott. De bus staat er al. Mr itt/ott van a busz. Piet is er nog niet. Piet mg nincs itt/ott. Az er soha nem hangslyos. Ha a hely megjellse hangslyt kap, a hier, vagy a daar hatrozszkat kell hasznlni. Piet is hier niet, maar hij is Piet nincs itt, taln egy misschien wel in een andere klas. msik osztlyban van. Ben je weleens in Rotterdam geweest? Voltl mr Rotterdamban? Nee, daar ben ik nog nooit geweest, Ott mg soha nem voltam, maar wel in Amsterdam. de Amszterdamban igen. Mivel az er soha nem hangslyos, mondat soha nem kezddik helyhatroz szerep er-rel. (lsd: Az utal er helye a mondatban) 5.2.2 Rszel jelents er Az er a hatrozott, vagy hatrozatlan szmnvvel, illetve a genoeg s voldoende szavakkal ll fnevet helyettesti. Don Juan heeft in Itali 640 Don Juannak Olaszorszgban 640 vriendinnen maar bartnje van, in Spanje heeft hij er al 1003. Spanyolorszgban pedig 1003. Heb je veel boeken? Sok knyved van? - Nee, ik heb er weinig. - Nem, kevs. Wil je nog een foto van de koningin? Szeretnl mg egy fnykpet a kirlynrl? - Nee, ik heb er al genoeg. - Nem, van belle elg. Nem kombinlhatjuk az er-t trtszmnevekkel, s a helft (fl), valamint a kwart (negyed) fnevekkel.
76
5.2.3. Elljrval kombinlt er A het egyes szm harmadik szemly nvms, illetve a die s dat mutat nvmsok nem llhatnak elljrszval. Az elljr + het (illetve elljr + die, dat) kapcsolat helyett az er vagy daar + elljr nvmsi hatrozszkat hasznljuk. Ha a hem illetve ze szemlyes nvmsok lettelen dologra vonatkoznak, szintn nem llhatnak elljrszval. Helyettk is az er vagy daar + elljr nvmsi hatrozszkat hasznljuk. Heb je het geluid gehoord? - Ja, ik heb het gehoord. Maar: Heb je van het ongeluk gehoord? - Ja, ik heb ervan gehoord. Heb je de trompet gehoord? - Ja, ik heb hem gehoord. Maar: Heb je van de ramp gehoord? - Ja, ik heb ervan gehoord. Rvid, bvtmnyek nlkli mondatban, ha az elljrsz kzvetlenl az er utn ll, egyberjuk azzal. Hosszabb, bvtett mondatok esetn az er s az elljrsz csaknem mindig klnvlik, az elljrsz pedig a lehet legmesszebbi helyre kerl a mondatban. (lsd: Az utal er helye a mondatban) Nhny elljrsz alakja megvltozik a nvmsi hatrozszban. A tot-bl toe lesz, a met-bl pedig mee. Hij pakte de bal en liep Fogta a labdt, s elment vele. ermee weg. De soldaten wachtten lang met A katonk sokig vrtak a tmadssal. de aanval. Uiteindelijk Vgl elhatroztk, hogy megteszik besloten ze ertoe. Elljrszval kombinlt er sohasem lehet hangslyos, ezrt ezzel az er-rel nem kezddhet mondat. Hangslyos szerepben a hier s a daar hatrozszkat hasznljuk.(lsd mg: 3.6.3.3.) Wil je deze pen? Szeretnd ezt a tollat? Hier kun je goed mee schrijven! Ezzel jl tudsz rni! Neem die pen dan! Daar kun je Akkor fogd azt a tollat! nog beter mee schrijven! Azzal mg jobban tudsz rni! Irnyhatrozknt az er a heen, naartoe, s vandaan hatrozszkkal kombinlhat. Ga je naar de supermarkt? Nee ik kom er net vandaan, maar Jan gaat ernaartoe. Az er nem kombinlhat a kvetkez elljrszkkal: behalve, gedurende, jegens, omstreeks, ondanks, sedert, sinds, tijdens, vanwege, volgens, wegens, zonder Ezekben az esetekben megismteljk a mr elzleg mondatban szerepl nvsz(ka)t. (lsd mg:3.5.2.4.) Az ondanks dat szcsoport nem helyettesthet nvmsi hatrozszval. Jij kunt ontzettend Rmesen kellemetlen tudsz lenni. onaangenaam zijn. Maar ondanks dat houd ik Ennek ellenre mg mindig szeretlek. nog steeds van je. A behalve deze szcsoport nem helyettesthet nvmsi hatrozszval. Op deze bladzijde wilde ik graag Ehhez az oldalhoz mg szeretnk nog iets toevoegen. Behalve valamit hozzfzni. Ezenkvl deze zijn alle paginas nu in orde. minden oldal rendben van.
A HATROZSZK
77
Idhatrozk helyettestsre gyakran nem hasznlhatunk nvmsi hatrozszt. Ik kan op 21 juni een afspraak Jnius 21-re megbeszlhetnk egy met je maken. Kun jij dan ook? tallkozt. Neked is j akkor? Ik heb het tot juni uitgesteld. Tot Elhalasztottam jniusra. Addig teht dan zijn er dus geen problemen. nincsen baj. Ha az iets, niets s alles hatrozatlan nvmsok elljrszt kapnak, talakthatak nvmsi hatrozszv. A kvetkez alakokat kapjuk: ergens, nergens, overal + elljrsz (lsd mg: 6.7.5. s 11.3.2.): Ik kan nergens mee schrijven. Nem tudok mivel rni. Ik weet overal van. Mindenrl tudok. Ik weet dat je ergens bang Tudom, hogy valamitl flsz. voor bent.
Az utal er helye a mondatban

Fmondat Az utal er nem llhat a ragozott ige eltt. Legtbbszr kzvetlenl a ragozott ige utn ll. Ik woon in Leiden en jij werkt er. n Leidenben lakom, te meg ott dolgozol. Ik heb twee dropjes en jij hebt Nekem kt cukorkm van, er drie. neked meg hrom. Ik heb erop gehoopt. Remnykedtem benne. Ha a mondat nem az alannyal kezddik, az utal szerepben lv er tbbnyire kzvetlenl az alany utn ll. Tegenwoordig woon ik er. Jelenleg ott lakom. Straks heb ik er ook n. Nemsokra nekem is lesz egy. Jarenlang heb ik erop gehoopt. vekig remnykedtem benne. Az utal er tbbnyire a visszahat nvms utn, s a trgy, illetve a rszeshatroz utn ll, ha azok nvmsok. Ik heb me erin vergist. Ebben tvedtem. Ik heb hem er ontmoet. Tallkoztam vele ott. Ik heb hem er n gegeven. Adtam neki egyet belle. Az utal daar llhat a ragozott ige eltt. Daar heb ik altijd op gehoopt. Mindig abban remnykedtem. Mellkmondat Mellkmondatban az utal szerepben lv er kzvetlenl az alany utn ll. Hij weet zeker dat ik in Leiden Biztosan tudja, hogy n Leidenben woon en jij er werkt. lakom, te pedig ott dolgozol. Hij weet niet of jij er nog Nem tudja, hogy neked mg sok veel hebt. van-e belle. Hij denkt dat ik er altijd op Azt gondolja, hogy mindig ebben gehoopt heb. remnykedtem. Az utal er a visszahat nvms utn, s a trgy, illetve rszeshatroz utn ll, ha azok nvmsok. Wist je dat ik hem er ontmoet heb? Tudtad, hogy ott tallkoztam vele? Weet je dat ik hem er n gegeven heb? Tudod, hogy adtam neki egyet? Ik weet nu dat ik me erin vergist heb. Most mr tudom, hogy ebben tvedtem.
78
(HET BIJWOORD ADVERBIUM) Az er + elljrs nvmsi hatrozszk elemeit gyakran elvlasztjuk egymstl. Olyan fmondatban, amelyben csak egy ragozott ige szerepel, az elljr az utols helyre kerl. Zij denkt er al wekenlang Mr hetek ta llandan erre gondol. voortdurend aan. Ms igealakok az elljrsz utn llnak. Zij heeft er wekenlang Heteken t llandan erre gondolt. voortdurend aan gedacht. Zij kan er de hele avond Egsz este tudna meslni rla. over vertellen. Mellkmondatban minden igealak az elljrsz utn ll. Ik weet dat zij er wekenlang Tudom, hogy heteken t llandan voortdurend aan gedacht heeft. erre gondolt. Ik heb dit boek van Jan gekregen. Ezt a knyvet Jantl kaptam. Hij denkt dat ik er veel nuttige gy gondolja, hogy sok dingen uit kan leren. hasznos dolgot tanulhatok belle.
Az er szcska nyelvtani jelentsei

5.2.4 Helykitlt hatrozatlan alany esetn Az er helykitlt nvmst akkor hasznljuk, ha a mondat valdi alanya hatrozatlan. A valdi alany ilyenkor a mondatban htrbb kerl, kivve a krd nvmssal kezdd krd mondatokat. A hatrozatlan alany lehet: 1. ltalnost rtelemben hasznlt fnv. Pldul: a) nvel nlkli fnv Er lopen mensen op straat. Emberek mennek az utcn. Er staat nog melk in de koelkast. Mg van tej a htszekrnyben. b) hatrozatlan nvelvel, illetve a geen hatrozatlan nvmssal ll fnv Er loopt een man op straat. Az utcn megy egy ember. Er zit geen suiker in de koffie. Nincs cukor a kvban. 2. szmnvvel vagy hatrozatlan szmnvvel ll fnv Er komen vanavond twee Ma este kt j film lesz a tvben. goede films op televisie. Er staan veel autos Sok aut parkol ebben az utcban. geparkeerd in deze straat. 3. az iemand, niemand, iets, wat, niets, het n en ander hatrozatlan nvmsok Er heeft iemand voor je opgebeld. Valaki telefonlt neked. Is er iets met je? Trtnt veled valami? Er zit niets in mijn tas. Nincs semmi a tskmban. 4. a wie, wat, welke, wat voor (een) krd nvmsok Wie stond er achter jou? Ki llt mgtted? Wat voor bomen staan er in de tuin? Milyen fk vannak a kertben? Wat zit er in je tas? Mi van a tskdban?
A HATROZSZK
79
Az er mint helykitlt sokszor fordul el a zijn ltigvel. Er is geen melk in de koelkast. Nincs tej a htben. Er waren veel mensen in het theater. Sokan voltak a sznhzban. Er zijn twintig gasten gekomen. Hsz vendg jtt. 5.2.4.1. Mikor hagyhatjuk el az er -t hatrozatlan alany esetn? Hatrozatlan alany esetn a helykitlt er-t elhagyhatjuk: 1. ha ltalnos llts szerepel a mondatban sszehasonltsul: Een vogel vliegt. A madarak replnek. (ez a tulajdonsguk) Er vliegt een vogel in de lucht. Egy madr repl a levegben. 2. az iemand s niemand hatrozatlan nvmsok specifikus rtelemben vett hasznlatakor Iemand moet het weten. Valakinek tudnia kell. Niemand mag het vertellen. Senki nem mondhatja el. 3. ha a mondat helyhatrozval kezddik Op de brug staat (er) een A hdon van egy standbeeld van Multatuli. Multatuli-szobor. In Nederland zijn (er) steeds Hollandiban egyre kevesebb minder werklozen. a munkanlkli. Az er szcskt megtarthatjuk, akkor is, ha a mondat helyhatrozval kezddik. Az er-t nem hasznlhatjuk, ha az alany hatrozott! Meneer De Klein heeft voor De Klein r keresett telefonon. jou gebeld. Er heeft een meneer voor jou gebeld. Egy r keresett telefonon. 5.2.5 Szenved mondatok alanya Az er-t szenved mondatok alanyaknt akkor hasznljuk, ha a) a mondatban nincs valdi alany: Er wordt gebeld. Csngetnek. Er werd tot laat in de nacht gedanst. Ks estig folyt a tnc. Er is gisteravond veel te veel gerookt. Tl sokat dohnyoztak tegnap este. Er mag hier niet gerookt worden. Itt nem szabad dohnyozni. Csak emberi tevkenysgeket kifejez igk esetben hasznljuk ezt az er-t. Pldul a kraaien (kukorkol) vagy sneeuwen (havazik) igkkel nem alkalmazhatjuk ezt a szerkezetet. Hibs:* Er wordt gekraaid. b) a mondat alanya hatrozatlan. Ilyenkor ltalban er -rel kezdjk a mondatot: Er werden verschillende liedjes gezongen. Klnbz dalokat nekeltek. Er werden tegenwoordig veel autos gestolen. Sok az autlops manapsg. Ha egy mondatrszt kiemelnk, er hasznlata fakultatvv vlik: Tegenwoordig worden (er) veel autos gestolen. Manapsg sok az autlops.
80
A nyelvtani er helye a mondatban

Fmondat Fmondatban a nyelvtani er gyakran ll a mondat els helyn. Ilyenkor a ragozott ige kzvetlenl az er utn kvetkezik. Er zitten mensen op de bank. Emberek lnek a padon. Er wordt veel gespijbeld tegenwoordig. Sokan lgnak manapsg az iskolbl. Inverzi esetn az er a ragozott ige utn ll, az esetleges alany eltt. Zitten er mensen op de bank? lnek emberek a padon? Tegenwoordig wordt er veel gespijbeld. Manapsg sokan lgnak az iskolbl. Mellkmondat Mellkmondatban az er kzvetlenl a ktsz utn ll. Ik zag dat er mensen op de bank zaten. Lttam, hogy emberek lnek a padon. Ik weet niet of er veel gespijbeld wordt Nem tudom, hogy abban az iskolban op die school. sokat lgnak-e. Wist je wie er op de bank zat? Tudtad, ki l a padon? 5.2.6. Klnbz szerep er -ek egy mondatban Kt er, kt funkci Ha a 4. er (helykitlt hatrozatlan alany esetn) a mondat elejn ll, a mondatban mg elfordulhat a 2. er (rszel jelents) is. Zitten er drie tientjes in je portemonnee? Van mg hrom tizes a pnztrcdban? - Ja, er zitten er wel drie. - Igen, van hrom. Egy er, kt funkci Ha a 4. er nem a mondat elejn ll, a 4. s a 2. er egybeesik. Gisteren waren er nog vijf. Tegnap mg t volt belle. A 3. er (elljrval kombinlt) kiesik a mondatbl, ha abban ms szerep er is elfordul. Zit er nog geld in je portemonnee? Van mg pnz a pnztrcdban? - Ja, er zitten nog twee tientjes in. - Igen, mg van benne kt tizes. (er = 3., 4.) Hoeveel appels heb je op de schaal gelegd? Hny almt tettl a tlra? - Ik heb er drie op gelegd. Hrmat tettem r. (er =3., 1.) A mondatban egybeesik az 1. (helyhatroz) s a 2. (rszel jelents) er. Hoeveel appels heb je op de markt gekocht? Hny almt vettl a piacon? - Ik heb er vijf gekocht. - tt vettem. (er=1., 2.) Kt er, hrom funkci Er zitten er wel twee in. (A mondatban az els er = 4. funkci; a msodik er = 2., 3. funkci) Egy er, hrom funkci Mellkmondatban az er csak egyszer fordulhat el. Ik denk dat er twee in zitten. (er 4., 2., 3.)
81
6. FEJEZET
A nvms (het voornaamwoord - pronomen)
82 A nvmsok a kvetkezk: 1. szemlyes nvmsok 2. visszahat s klcsns nvmsok 3. birtokos nvmsok 4. mutat nvmsok 5. vonatkoz nvmsok 6. krd nvmsok 7. hatrozatlan s ltalnos nvmsok
(HET VOORNAAMWOORD PRONOMEN)
6.1. A szemlyes nvms (het persoonlijk voornaamwoord - personaal pronomen)

Alany eset Trgy / Rszes eset Egyes szm hangslyos hangslytalan hangslyos hangslytalan 1. szemly ik (k) mij me 2. szemly informlis (tegezs) jij je jou je formlis (magzs) u u 3. szemly hmnem hij (ie) hem (m) nnem zij ze haar ze, (dr, r) semleges nem het (t) het (t) Tbbes szm 1. szemly wij we ons 2. szemly informlis (tegezs) jullie jullie je formlis (magzs) u u 3. szemly zij ze hen, hun ze 6.1.1. A szemlyes nvms alany s trgy/rszes esete Mint a tblzatbl is ltszik, a szemlyes nvmsoknak kt esetk van: alany s trgy/rszes eset. A trgy/rszes esetet ragozott alaknak is hvjk. A szemlyes nvms ragozott alakjval fejezzk ki a trgy esetet, a rszes esetet s elljrsz segtsgvel az sszes tbbi mondatbeli funkcit is. Teht pldul: mij: nekem, engem bij mij: nlam, met mij: velem, stb. Tbbes szm harmadik szemlyben a rszes esetnek nll alakja van: hen - ket (trgy eset), hun - nekik (rszes eset). Elljrszk utn a trgy esetet hasznljuk. Pl.: met hen: velk van hen: tlk, stb.(V.: 3.6.1.) Megjegyzs: A mai holland nyelvben ez a megklnbztets egyre kevsb van jelen, a legtbb holland anyanyelvi beszl mindkt alakot hasznlja mindkt esetben.
A NVMS
83
Az egyes szm msodik szemly gij, ge alakokkal a nyelvterlet szaki rszn ma mr csak rgi, fleg vallsos szvegekben tallkozunk. A nyelvterlet dli rszn mg hasznljk a mindennapi nyelvben is. 6.1.2. A szemlyes nvms hangslyos s hangslytalan alakja Mint a tblzatbl is ltszik, a legtbb szemlyes nvmsnak kt alakja van: hangslyos s hangslytalan. 6.1.2.1. A hangslyos alakokat hasznljuk: a) a hivatalos rott nyelvben: Hierbij delen wij met u mede dat Zoudt u mij kunnen berichten b) rott s beszlt nyelvben, ha a hangsly a szemlyes nvmson van, vagy ha az elljrsz + szemlyes nvms szerkezet a mondat els helyn ll: Zij gaan al naar huis, maar wij blijven nog even hier. Mijn vriend heeft het alleen aan mij vertetd. Met haar heb ik niets te maken. Ik woon in Amsterdam. En jij? Hasonlt szerkezetben: Hij heeft haar meer betaald dan mij. Zij spreekt even goed Nederlands als jij. 6.1.2.2. A hangslytalan alakot hasznljuk: a mindennapi beszlt nyelvben mindig, ha a hangsly nem a szemlyes nvmson van: Ze is nog niet thuis. Kun je me even helpen? A mindennapi rott nyelvben mindkt alak hasznlhat: Zij heeft mij net opgebeld. / Ze heeft me net opgebeld. A tblzatban zrjelbe tett hangslytalan alakokat (ie s az aposztrfos alakok: k, t, m, dr, r) csak a beszlt nyelvben hasznljuk. Ha egy szemlyes nvmsnak nincs hangslytalan alakja, vagy csak aposztrfos hangslytalan alakja van, rott nyelvben mindig a hangslyos alakjt hasznljuk. Az ie hangslytalan alak (egyes szm 3. szemly, hmnem, alany eset) nem lehet mondatkezd, azaz csak fordtott vagy mellkmondati szrenddel hasznlhat, ha a fordtott mondatban eltte ll sz illetve a ktsz mssalhangzra vgzdik: Gaat hij /ie/ vaak naar de bioscoop? Ik weet niet hoe vaak hij /ie/ naar de bioscoop gaat. 6.1.3. Egyes szm 2. szemly - tegezs s magzs 6.1.3.1. A tegezs hasznlata: a) keresztnven szltott szemllyel/szemlyekkel, fggetlenl a megszltott(ak) letkortl s a hozz(juk) fzd kapcsolatunktl: Anneke, wil je suiker in je koffe? Piet en Els, willen jullie koffie? Anneke, hier is een brief voor je. Kinderen, ik heb een boodschap voor jullie. b) gyerekekkel, akkor is, ha nem ismerjk ket: Meisje, hoe heet je? Kinderen, hier is melk voor jullie.
84
c) fiatalok egyms kzt, akkor is, ha nem ismerik egymst: H, weet je ook de bibliotheek? Hebben jullie een kwartje voor me? d) gyerekek szleikkel: Vader, wil je koffle of thee? Pa en ma, gaan jullie al weg? 6.1.3.2. A magzs hasznlata Magzunk minden olyan szemlyt, akit nem a keresztnevn szlltunk: a) ismersket, akiket rnak vagy asszonynak szltunk: Meneer Haas, ik heb een brief voor u. Meneer en mevrouw Jansen, wilt u koffie? b) 20 vesnl idsebb ismeretlenekkel: Pardon mevrouw, kunt u mij helpen? Meneer, is deze auto van u? c) hivatalos minsgkben megszltott szemlyekkel: Meneer de voorzitter, wilt u dit agendapunt aan de orde stellen? d) gyakran idsebb csaldtagokkal: nagyszlkkel, nagynnikkel, nagybcsikkal Megjegyzs: Ha valakit keresztnven szltunk, akkor nem magzzuk. A holland nyelvben egyre ersebb az a tendencia, hogy az emberek keresztnven szltjk egymst. Ezrt az nzst ma mr ritkbban hasznljk, mint rgen. 6.1.4. A het nvms mint a mondat alanya vagy trgya a) a het nvms a mondat alanya sszetett nvszi lltmny mondatban, ha az lltmny nvszi rsze fnv vagy mellknv. Az ige az lltmnynak megfelelen egyes vagy tbbes szmban ll: Zie je die boom daar? Het is een beuk. Zie je die kinderen daar? Het zijn mijn kleinkinderen. Ken je mevrouw Kooiman? Het is een aardige vrouw. Ken je zijn ouders? Het zijn aardige mensen. b) a het nvms a mondat alanya vagy trgya, ha egy teljes mondatot helyettest: Hij heeft een ongeluk gehad. Het is gisteren gebeurd. Wie heeft die vaas gebroken? - Ik heb het gedaan. c) a het nvms a mondat alanya, ha nincs ms alany: Het is hier gezellig. Het is vier uur. Het is jammer. Het blijkt dat hij ziek is. d) a het nvms a mondat trgya trgyas igk mellett, ha nincs ms trgy: Ik vind het hier leuk. Ik heb het druk. e) a het nvms a mondat alanya szemlytelen igk esetben: Het regent. Het sneeuwt. Megjegyzs: Az a) pontban a het helyett dit vagy dat, a b) pontban a beszlt nyelvben dat, az rott nyelvben dit vagy dat mutat nvms is llhat. (lsd: 6.4.2.1.3.) 6.1.5. A fnv helyettestse nvmssal: lsd: 3.6.
A NVMS
85
6.2. A visszahat nvms (het wederkerend voornaamwoord - reflexief pronomen)

Egyes szm Szemlyes nvms Visszahat nvms 1. szemly ik me Ik was me. 2. szemly informlis (tegezs) jij je Je wast je. formlis (magzs) u u / zich U wast u / zich. 3. szemly hmnem hij zich Hij wast zich. Nnem zij zich Zij wast zich. semleges nem het zich Het (katje) wast zich. Tbbes szm 1. szemly wij ons Wij wassen ons. 2. szemly informlis (tegezs) jullie je Jullie wassen je. formlis (magzs) u u / zich U wast u / zich. 3. szemly zij zich Zij wassen zich. Mint a tblzatbl is ltszik, a visszahat nvmsok a 3. szemly kivtelvel megegyeznek a szemlyes nvms ragozott hangslytalan alakjval. Visszahat nvmsknt mindig a hangslytalan alakokat hasznljuk. Ha nagyobb nyomatkot akarunk adni a visszahat nvmsnak, ezt gy rhetjk el, hogy a nvms utn odatesszk a zelf (maga) szt: Ik kleed niet haar (mijn dochtertje) aan maar mezelf. Hij wast niet hem (zijn zoontje) maar zichzelf. Ezt csak azoknl az igknl tehetjk meg, melyek nemcsak visszahat, hanem trgyas igeknt is hasznlhatak (V.: 6.2.1.). Hasznlnunk kell a zelf nvmst a kvetkez esetekben is: a) Elljrsz utn, ha a mondat jelentse megkvnja a nyomatkostst: Ze is alleen maar in zichzelf geYnteresseerd. Die probleem heb je alleen maar aan jezelf te wijten. b) Nhny llandsult szkapcsolatban: buiten zichzelf zijn: Hij was helemaal buiten zichzelf van woede. tot zichzelf komen: Pas in de vakantie kom ik een beetje tot mezelf. op zichzelf wonen: Ze gaat op zichzelf wonen. Egyes szm msodik szemlyben magzsnl mind a zich, mind az u alak hasznlhat visszahat nvmsknt. Az u alak egyre gyakoribb, fleg elljrszk utn: Hebt u uw paspoort bij u? Mijnheer, kijkt u eens achter u! Fordtott szrend esetn inkbb a zich alakot hasznljuk: Vergist u zich niet? Kleedt u zich vooral warm aan!
86 6.2.1. A visszahat nvmsok hasznlata:
a) visszahat igkkel (azaz amikor a mondat alanya s trgya ugyanaz a szemly vagy dolog): Ik was me.( Ik was mijn auto.) De gelegenheid doet zich nu voor. Megjegyzs: A holland nyelvben tbb olyan ige van, mely csak visszahat igeknt hasznlhat, trgyas igeknt nem. Pl.: zich vergissen: tved, zich haasten: siet, stb. Ezeknl az igknl a visszahat nvmst nem nyomatkosthatjuk a zelf szval. b) elljrszk utn, ha az adott mondatrsz s a mondat alanya ugyanaz a szemly ill. dolog: Ik heb mijn paspoort niet bij me. Kinderen denken altijd eerst aan zichzelf. De uitslag van het examen laat lang op zich wachten. 6.2.2. A klcsns nvms: elkaar (egyms) A klcsns nvmst tbbes szm alany esetn hasznljuk, ha az alanyok cselekvse egymsra s nem nmagukra irnyul: De kinderen maken zich dikwijls nat. - A gyerekek gyakran sszevizezik magukat. De kinderen maken elkaar dikwijls nat. - A gyerekek gyakran sszevizezik egymst. 6.2.2.1. A klcsns nvms hasznlata: a) trgyknt, rszeshatrozknt vagy elljrsz utn: Hoe vaak zien jullie elkaar? Jan en Piet helpen elkaar. Leg die boeken op elkaar. b) birtokos eset: elkaars (van elkaar) Wim en Jan kunnen elkaars aanwezigheid niet verdragen. c) llandsult szkapcsolatokban, kifejezsekben: in elkaar zitten: Hoe zit dat in elkaar? door elkaar liggen: Alles ligt hier door elkaar. voor elkaar krijgen: Dat krijgt hij nooit voor elkaar. in elkaar zakken: Hij zakte in elkaar. de eindjes aan elkaar knopen A beszlt nyelvben az elkaar ejtse gyakran mekaar. A rgies elkander, elkanders alakokat csak a hivatalos s az irodalmi nyelv hasznlja: Draagt elkanders lasten.
A NVMS
87
6.3. A birtokos nvms (het bezittelijk voornaamwoord - possessief pronomen)

Egyes szm 1. szemly 2. szemly informlis (tegezs) formlis (magzs) 3. szemly hmnem nnem Tbbesszm 1. szemly 2. szemly informlis (tegezs) formlis (magzs) 3. szemly Determinnsknt hangslyos hangslytalan mijn mn jouw je uw zijn zn haar dr, r ons / onze jullie uw hun je nllan de / het mijne de / het jouwe de / het uwe de / het zijne de / het hare de / het onze de / het uwe de / het hunne
Mint a tblzatbl is ltszik, a birtokos nvmsokat hasznlhatjuk determinnsknt s nllan. 6.3.1. A determinnsknt hasznlt birtokos nvms A birtokos nvms a fnv (birtok) eltt ll: mijn auto - az (n) autm jullie huis - a (ti) hzatok A determinnsknt hasznlt birtokos nvms s a fnv kztt llhat jelz vagy hatroz s jelz: uw nieuwe auto je erg moeilijke examen 6.3.1.1. A determinnsknt hasznlt birtokos nvms alakja csak tbbes szm 1. szemlyben fgg a fnv (birtok) nemtl: ons: egyes szm het-szavak eltt onze: egyes szm de-szavak eltt s tbbes szmban het boek - ons boek de boeken - onze boeken de tafel - onze tafel de tafels - onze tafels 6.3.1.2. Birtokos nvms szemlyt jell fnevek esetn a) A hmnem zijn birtokos nvmst hasznljuk, ha a birtokos hmnem szemly: Vader heeft zijn fiets bij zich. vagy hatrozatlan vagy krd nvms: Men dient zijn belasting op tijd te betalen. lemand heeft zijn boek hier laten liggen.
88
Heeft iedereen zijn paspoort mee? Wie heeft zijn huiswerk niet gedaan? Ebben az esetben nincs jelentsge, hogy az alany hmnem vagy nnem szemly-e. b) A nnem haar birtokos nvmst hasznljuk, ha a birtokos nnem szemly: Moeder gaat met haar kinderen winkelen. Het meisje heeft haar huiswerk al af. c) A tbbes szm 3. szemly hun birtokos nvmst hasznljuk, ha a birtokos tbb szemly: De kinderen hebben hun kleren nat gemaakt. 6.3.1.3. Birtokos nvms nem szemlyt jell fnevek esetn Ebbe a csoportba tartozik minden fnv, amely nem szemlyt jell, azaz nemcsak a trgyak, fogalmak, hanem az llatok s a nvnyek is. 6.3.1.3.1. de-szavak a) a nem szemlyt jell de-szavakat ltalban hmnemnek tekintjk: Onze kat heeft een van zijn poten gebroken. De auto staat met zijn achterwielen op het trottoir. b) Nhny de-sz esetben azonban a nyelvtani nemnek megfelelen a haar nnem birtokos nvmst is hasznlhatjuk. Ezek tlnyomrszt: - szervezetek, egyesletek, intzmnyek: De regering moet haar taken zo goed mogelijk uitvoeren. De commissie heeft haar volgende vergadering op dinsdag. - hajk, replgpek: De Queen Mary heeft haar passagiers in Londen afgezet. Nnem llatok esetben hasznlhatunk nnem birtokos nvmst is: Onze kat heeft een van haar poten gebroken. 6.3.1.3.2. het-szavak a) szervezeteket, egyesleteket, intzmnyeket jell het-szavak esetben a zijn hmnem birtokos nvmst hasznljuk: Het comit heeft het plan in zijn vergadering besproken. b) a tbbi het-sz esetben az ervan nvmsi hatrozt hasznljuk: Dit is een Egyptisch beeldje. Ken je er de vindplaats van? 6.3.1.3.3. tbbes szm Tbbes szm nem szemlyt jell fneveknl a hun birtokos nvms hasznljuk: De autos staan met hun achterwielen op het trottoir. 6.3.1.4. A birtokos nvms hangslyos s hangslytalan alakja Mint a tblzatbl is ltszik, a legtbb determinnsknt hasznlt birtokos nvmsnak kt alakja van: hangslyos s hangslytalan. A hangslyos alakokat hasznljuk: a) a hivatalos rott nyelvben b) rott s beszlt nyelvben, ha a hangsly a birtokos nvmson van: Dit is niet mijn boek maar jouw boek. Is dat zijn huis?
A NVMS
89
A hangslytalan alakot hasznljuk: a mindennapi beszlt nyelvben mindig, ha a hangsly nem a birtokos nvmson van: Waar is mn jas? Dr dochter woont in Amsterdam. Komt je vriend ook mee? A mindennapi rott nyelvben mindkt alak hasznlhat: Hoe heet haar dochter? / Hoe heet dr dochter? Tbbes szm 2. szemlyben a je alakot hasznljuk, ha a birtokos nvms az alany, jullie mg kerl: Jan en Els, willen jullie je boeken meenemen? 6.3.2. Az nll birtokos nvms Mint a tblzatbl is ltszik, az nll birtokos nvms eltt a fnv (birtok) nvelje ll: Ik heb mijn boek niet mee. Mag ik het jouwe even gebruiken? (het boek) Welke auto nemen we? De mijne of de uwe? (de auto) Tbbes szm 2. szemlyben a birtokos nvmsnak nincs nll birtokos nvmsi alakja. Ebben az esetben a die/dat van jullie szerkezetet hasznljuk: Onze auto is beter dan die van jullie. Ons huis is groter dan dat van jullie. Az nll birtokos nvms helyett a beszlt nyelv a tbbi esetben is inkbb a die/dat van + a szemlyes nvms hangslyos ragozott alakja szerkezetet hasznlja: de auto Die van mij is beter dan die van haar. het huis Dat van jou is even mooi als dat van hem.
6.4. A mutat nvms (het aanwijzend voornaamwoord - demonstratief pronomen)

jelzknt s nllan hasznlhat de-szavak het-szavak tbbes szm deze/die (ez/az) dit/dat (ez/az) deze/die (ezek/azok) dat gindse (amaz) die gindse (amaz) die gindse (amazok) dezelfde/diezelfde hetzelfde/datzelfde dezeifde/diezelfde (ugyanaz) (ugyanaz) (ugyanazok) n en dezelfde n en hetzelfde (egy s ugyanaz) (egy s ugyanaz) zon/zulke (ilyen/olyan) zon/zulk (ilyen/olyan) zulke (ilyen/olyan) dergelijk(e), soortgelijk(e), dusdanig(e), zodanig(e) (ilyen/olyan, hasonl) csak nllan hasznlhat degene/diegene (die) hetgene/datgene (wat/dat) degenen/diegenen (die) (az a; az, aki) (az a; az, ami) (az a; az, aki) Mint a tblzatbl is ltszik, a legtbb mutat nvmst hasznlhatjuk determinnsknt s nllan.
90
6.4.1. A determinnsknt hasznlt mutat nvms A determinnsknt hasznlt mutat nvms a fnv eltt ll: dit huis - ez a hz diezelfde tafel - ugyanaz az asztal A determinnsknt hasznlt mutat nvms s a fnv kztt llhat jelz vagy hatroz s jelz: dezelfde aardige kinderen dit heel oude huis 6.4.1.1. deze/dit, die/dat: A deze/dit nvmsok kzelre, a die/dat nvmsok tvolra mutatnak, nyomatkosthatk a hier vagy a daar szval: Die jongen (daar) kan hard lopen. Deze huizen (hier) zijn erg mooi. A die/dat nvmsokat hasznlhatjuk akkor is, amikor valami ismertrl beszlnk: Heb je iets over die nieuwe Amerikaanse film gehoord? Dat vriendje van je heb ik nog nooit ontmoet. Ebben az esetben a mutat nvmst nem nyomatkosthatjuk a daar szval. A kzelre mutat deze/dit nvmsoknak nincs ilyen funkcijuk. A deze/dit nvmsokat hasznlhatjuk idhatrozi kifejezsekben: deze week: ezen a hten, dit jaar: ebben az vben, idn, deze maand: ebben a hnapban 6.4.1.2. n en dezelfde, n en hetzelfde: Hij heeft de hele avond met een en hetzelfde meisje gedanst. 6.4.1.3. zon / zulk(e) A zon nvmst egyes szm megszmllhat fnevek eltt hasznljuk: Zon jurk draag ik niet. (een jurk) Zon knap meisje heb ik nog nooit gezien. (een knap meisje) A zulk(e) nvmst egyes szm megszmllhatatlan s tbbes szm fnevek eltt hasznljuk: de wijn Zulke kaas vind ik lekker. (Ik vind kaas lekker.) het weer Het is zulk slecht weer. (Het is slecht weer.) stoelen Zulke meubels heb ik ook. (Ik heb meubels.) 6.4.1.4. dergelijk(e), soortgelijk(e), dusdanig(e), zodanig(e) Egyes szmban megszmllhat fnevek eltt hatrozatlan nvelvel llnak s de-szavak eltt megkapjk a mellknv -e ragjt: Een dergelijk smoesje had ik van jou niet verwacht. Een dusdanige rommel heb ik nog nooit gezien. De: Van dergelijke boter houd ik niet. A dusdanig, zodanig s soortgelijk csak az rott nyelvben fordul el. Megjegyzs: A dusdanig s zodanig annyira jelentsben hatrozszknt is hasznlhat: Hij was dusdanig gewond, dat hij de strijd moest staken. Zij was zodanig vermagerd, dat ze extra vitamines moest nemen.
A NVMS 6.4.2. Az nllan hasznlt mutat nvms 6.4.2.1. deze/dit, die/dat
91
6.4.2.1.1. A deze/dit, die/dat mutat nvmsok melll a szismtlst elkerlend elhagyjuk a fnevet, ha a szvegkrnyezetbl vagy a szitucibl kiderl, a nvmsok mire vonatkoznak: Hoe vind je mijn twee nieuwe tassen? - Deze vind ik mooi, maar die vind ik lelijk. Heb je deze boeken van Els gekregen? - Dit heb ik van haar gekregen, maar dat niet. Welke druiven zullen we nemen? - Deze of die? 6.4.2.1.2 A deze/dit, die/dat mutat nvmsokat hasznlhatjuk fnevek helyettestsre is. Lsd: 3.6. 6.4.2.1.3. A dit/dat nvms mint a mondat alanya vagy trgya (V.: 6.1.4.) a) A dit/dat nvms a mondat alanya sszetett nvszi lltmny mondatban, ha az lltmny nvszi rsze fnv vagy mellknv. Az ige az lltmnynak megfelelen egyes vagy tbbes szmban ll: Dit is mijn vrouw en dat zijn mijn kinderen. Zie je die man daar? Dat is mijn vader. Dit zijn de beste studenten in onze groep. b) A dit/dat nvms a mondat alanya vagy trgya, ha egy teljes mondatot helyettest. A beszlt nyelvben a dat, az rott nyelvben a dit nvmst hasznljuk: Mijn tas is gestolen. Dat is gisteren gebeurd. Wie heeft alle koekjes opgegeten? - Dat heb ik gedaan. Men dient zich op tijd aan te melden. Dit is u reeds eerder meegedeeld. 6.4.2.2. dezelfde, hetzelfde, dergelijk, soortgelijk, dusdanig, zodanig: Vind je dat een mooie tas? Ik heb dezelfde. / Ik heb een dergelijke. A dergelijk, soortgelijk, dusdanig, zodanig nvmsokat hasznlhatjuk az iets hatrozatlan nvms utn is. Ebben az esetben megkapjk az -s birtokos ragot: iets dergelijks: valami hasonl, valami ilyesmi 6.4.2.3. zo n/zulk(e): Die auto vind ik leuk. Zon auto wil ik ook hebben. - Zo n wil ik ook hebben. Kijk eens wat een lelijke huizen! Zulke heb ik nog nooit gezien. Ha a zon nvmst nllan hasznljuk, az n szt hangslyosan ejtjk s rjuk. 6.4.2.4. degene(n), diegene(n), hetgene, datgene, hetgeen: Degene / Diegene die zoiets doet, is een lafaard. Degenen die nog geen kaartje hebben, moeten even wachten. Is dat je nieuwe boek? - Ja, dat is hetgene dat ik gisteren gekocht heb. Datgene wat hij zegt, is waar. / Hetgeen hij zegt, is waar.
92
6.5. A vonatkoz nvms (het betrekkelijk voornaamwoord - relatief pronomen)

Elljrsz nlkl Elljrszval de-szavak het-szavak tbbes szm Szemlyek Nem szemlyek die dat die elljrsz + wie waar + elljrsz aki, akit akik, amik akivel, akikkel, aki- amivel, amikkel, ami ami, amit akiket, amiket nl, akiknl, stb. rl, amikrl, stb. Mint a tblzatbl is ltszik, a vonatkoz nvms attl a sztl fgg, amelyre vonatkozik. A vonatkoz nvmsokat kt csoportra osztjuk: elljrsz nlkl s elljrszval alkotott vonatkoz nvmsok. 6.5.1. Az elljrsz nlkl alkotott vonatkoz nvmsok hasznlata a) Alanyknt s trgyknt mind szemlyekre, mind dolgokra vonatkozan: De man die daar staat, is mijn vader. Anna, die een jaar in Engeland woonde, spreekt uitstekend Engels. Het huis dat je daar ziet, is van mijn beste vriend. Het meisje dat ik gisteren leerde kennen, heet Anneke. De kinderen die nu op straat spelen, wonen boven ons. b) Szemlyes nvmsokkal, hatrozatlan nvmsokkal s hatrozatlan szmnevekkel (iemand, niemand, iedereen, menigeen, degene(n), diegene(n), sommige(n), enige, verschillende(n), een paar): Hij, die altijd zo voorzichtig is. Jij, die nooit te laat komt! Is er iemand die nog geen kaartje heeft? Degenen die een kaartje hebben, mogen naar binnen. Ik vraag het iedereen die ik ken. Sommigen die in ons huis wonen, zijn heel aardig. Er zijn er een paar die niet mee willen komen. c) wie, wat Ha a vonatkoz mellkmondat a fmondat alanya, szemlyeknl a wie, dolgoknl a wat nvmst hasznljuk: Wie geen belangstelling voor kunst heeft, gaat niet vaak naar het museum. Wat ik je verteld heb is waar. A wat vonatkoz nvmst hasznjuk a kvetkez esetekben is: a) a sz, melyre a vonatkoz mellkmondat vonatkozik, hatrozatlan nvms (iets, niets, al, alles): Dat was iets wat niemand verwacht had. Dit is alles wat ik erover weet. b) a sz, melyre a vonatkoz mellkmondat vonatkozik, hatrozatlan szmnv (veel, weinig, genoeg): Er is weinig wat hij niet voor haar zou doen. c) a sz, melyre a vonatkoz mellkmondat vonatkozik, het + hatrozatlan szmnv vagy het + felsfok mellknv: Dit is het enige wat we nog moeten regelen. Dit is het beste wat je kunt doen.
A NVMS
93
d) a vonatkoz mellkmondat teljes mondatra vonatkozik: Hij moet elke dag om half zes opstaan, wat ik erg lastig vind. 6.5.2. Az elljrsz nlkl alkotott vonatkoz nvms helye a mondatban A vonatkoz nvmssal bevezetett mellkmondat rendszerint kzvetlenl a mgtt a sz mgtt ll, amelyre vonatkozik. Lsd a fenti pldkat. Bizonyos esetekben azonban a mondat szrendje ezt nem engedi meg: Ik ga volgende week mijn oom bezoeken die ik al jaren niet heb gezien. Machines halen materialen uit de aarde, die noodzakelijk zijn voor het leven van de mens. 6.5.3. Az elljrszval alkotott vonatkoz nvmsok hasznlata Az elljrszval alkotott vonatkoz nvmsokat kt csoportra oszthatjuk: a) szemlyekre vonatkoz nvmsok: elljrsz + wie De man met wie ik naar de tentoonstelling ging, is mijn leraar. Het meisje over wie ik je zo veel heb verteld, is naar Rotterdam verhuisd. De kinderen naar wie ik de hele tijd heb gekeken, speelden in de tuin. Megjegyzs: Rszeshatrozknt is lehet wie a vonatkoz nvms: De jongen wie ik de grammatica heb uitgelegd, is mijn leerling. A beszlt nyelv azonban ilyen esetben gyakran die-t vagy aan wie-t hasznl: De jongen die/aan wie ik de grammatica heb uitgelegd, is mijn leerling. A wiens s a wier vonatkoz nvmsok a wie nvms birtokos eset alakjai. Ma mr csak az rott nyelv hasznlja ket. A wiens alak egyes szm hmnem, a wier alak egyes szm nnem vagy tbbes szm fnvre vonatkozik: De man wiens auto voor het huis staat, is nog binnen. De vrouw wier auto voor het huis staat, is nog binnen. De kinderen wier fietsen voor het huis staan, zijn nog binnen. A beszlt nyelv a birtokviszony kifejezsre a wie zn vagy a van wie nvmst hasznlja: De man wie zn auto voor het huis staat, is nog binnen. De vrouw van wie de auto voor het huis staat, is nog binnen. De kinderen van wie de fietsen voor het huis staan, zijn nog binnen. b) nem szemlyekre vonatkoz nvmsok: waar + elljrsz Ebbe a csoportba tartozik minden fnv, amely nem szemlyt jell, azaz nemcsak a trgyak, fogalmak, hanem az llatok s a nvnyek is: Die nieuwe film waarover ik veel heb gehoord, draait nog niet in Amsterdam. Het paard waarop ik gisteren reed, heeft al veel wedstrijden gewonnen. De platen waarnaar we nu luisteren, heb ik van mijn vriend gekregen. Nhny elljrsz a waar-hoz kapcsoldva megvltozik: waar + met = waarmee: De pen waarmee ik de brieven heb geschreven, is zwart. waar + tot = waartoe: De handboeken waartoe dit boek ook behoort, staan op die plank.
94
A kvetkez elljrszkkal nem alkothatunk waar + elljrsz szerkezet vonatkoz nvmst: behalve, gedurende, jegens, krachtens, omstreeks, ondanks, niettegenstaande, sedert, sinds, rondom, tijdens, vanwege, volgens, wegens, zonder. Ezekkel az elljrszkkal a welk(e) nvms segtsgvel kpznk vonatkoz nvmst: De gewoontes volgens welke de mens nu leeft, hebben de wereld veranderd. Dat is een handboek zonder welk je niet kunt werken. Megjegyzs: Br a nyelvtani szablyok szerint szemlyek esetn csak elljrsz + wie szerkezet vonatkoz nvms hasznlhat, a beszlt nyelv mindkt alakot hasznlja: Het meisje met wie ik vroeger altijd speelde, woont nu in Rotterdam. Het meisje waarmee ik vroeger altijd speelde, woont nu in Rotterdam. 6.5.4. A waar + elljrszval alkotott vonatkoz nvms helye a mondatban Elssorban a beszlt nyelvben, de az rott nyelvben is egyre ersebb az a tendencia, hogy a waar sz s az elljrsz elvlnak egymstl. Az elljrsz a mellkmondatban az igei rsz el kerl (lsd 10. I.1.1.1.3.d.; 5.2.3. s Az utal er helye a mondatban). Die nieuwe film waar ik veel over heb gehoord, draait nog niet in Amsterdam. Het paard waar ik gisteren op reed, heeft al veel wedstrijden gewonnen. De platen waar we nu naar luisteren, heb ik van mijn vriend gekregen. A vonatkoz nvmssal bevezetett mellkmondat rendszerint kzvetlenl a mgtt a sz mgtt ll, amelyre vonatkozik. Lsd a fenti pldkat. Bizonyos esetekben azonban a mondat szrendje ezt nem engedi meg: Ik heb een examen gedaan waar ik heel bang voor was geweest. Hij wil een boek over vliegtuigen schrijven, waar hij veel geld mee hoopt te verdienen.
6.6. Krd nvmsok (vragende voornaamwoorden - vragende pronomina)

A krd nvmsok a kvetkezk: wie, wat, welk(e), wat voor (een) 6.6.1. wie: ki, kik, kit, kiket, kinek, kiknek A wie krdnvms egy vagy tbb szemlyre krdez alany, trgy vagy rszeshatrozi funkciban, illetve elljrszval egytt minden ms funkciban. Ha az alanyra krdeznk, az ige llhat egyes vagy tbbes szmban: Wie is je beste vriend? - Jan. Wie zijn je beste vrienden? - Jan en Jaap. A tbbi esetben a szvegkrnyezet dnti el, hogy a krds egy vagy tbb szemlyre vonatkozik-e: Wie zie je daar? - Jan. / Mijn ouders. Wie geven jullie het boek? - Aan moeder. / Aan de kinderen. Met wie ga je vanavond uit? - Met Anneke. / Met mijn vrienden. Van wie is dit huis? - Van mijn vader. / Van mijn grootouders.
A NVMS
95
A wiens s a wier krd nvmsok a wie nvms birtokos eset alakjai. Ma mr csak az rott nyelv hasznlja ket. A wiens alak egyes szm hmnem, a wier alak egyes szm nnem vagy tbbes szm birtokosra krdez: Wiens broek is dat? Wier jurk is dat? Wier boeken zijn dat? A beszlt nyelv a wie zn/wie dr/wie hun szerkezetet is hasznlja: Wie zn broek is dat? Wie dr jurk is dat? Wie hun boeken zijn dat? 6.6.2. wat: mi, mik, mit, miket A wat krd nvms egy vagy tbb dologra krdez alany vagy trgy funkciban. Ha az alanyra krdeznk, az ige llhat egyes vagy tbbes szmban: Wat is dat? - Dat is een boek. Wat zijn dat? - Dat zijn boeken. Ha a trgyra krdeznk, a szvegkrnyezet dnti el, hogy a krds egy vagy tbb dologra vonatkozik-e: Wat zie je daar? - Een boom. / Bomen. Elljrszval nem a wat krdnvmst hanem a waar krdszt hasznljuk: Waaraan denk je? / Waar denk je aan? Waarover hebben jullie gisteren gepraat? / Waar hebben jullie gisteren over gepraat? Nhny elljrsz a waar-hoz kapcsoldva megvltozik: waar + met = waarmee: Waarmee heb je moeilijkheden? / Waar heb je moeilijkheden mee? waar + tot = waartoe: Waartoe dient dit apparaat? / Waar dient dit apparaat toe? Mint a fenti pldkbl is ltszik, a waar sz s az elljrsz elvlhatnak egymstl. Ez elssorban a beszlt nyelvre jellemz, de az rott nyelvben is egyre gyakoribb. Az elljrsz helyrl a mondatban lsd 10.1.1.1.1.3.d. 6.6.3. welk(e): melyik A welk(e) krd nvmssal brmely mondatrszre krdezhetnk. Het-szavak eltt a welk, de-szavak eltt s tbbes szmban a welke alakot hasznljuk: Welk meisje is het aardigst? Welke woorden moeten we leren? Aan welke tafel zullen we gaan zitten? A welk(e) krd nvmst hasznlhatjuk nllan is, ha a szvegkrnyezetbl kiderl, mire vonatkozik: Vorige week heb ik drie boeken gelezen. - Welk vond je het best? Ik heb twee boers. - Met welke ga je op vakantie? 6.6.4. wat voor (een): milyen A wat voor een krd nvmst egyes szm megszmllhat fnevek eltt, a wat voor krd nvmst egyes szm megszmllhatatlan s tbbes szm fnevek eltt hasznljuk: Wat voor een jurk heb je gekocht? - Een rode.
96
Naar wat voor muziek luister je het liefst? - Naar Beethoven. Wat voor boeken leest je vader graag? - Historische romans. De a beszlt nyelv gyakran a wat voor een krd nvmst hasznlja tbbes szm fnevek eltt is: Wat voor een autos zijn dat? - Dat zijn sportwagens. A wat s a voor (een) szavak elvlhatnak egymstl. Ilyenkor csak a wat ll krdszknt a mondat els helyn, a voor (een) s a fnv htrbb llnak a mondatban: Wat is dat voor een auto? Wat heb je voor kaas gekocht? A wat voor een krd nvmst hasznlhatjuk nllan is, ha a szvegkrnyezetbl kiderl, mire vonatkozik. Ilyen esetben a hangsly az n szra esik: Ik wil een nieuwe fiets kopen, maar ik weet niet wat voor n ik zal nemen. Megjegyzs: A wat voor (een) (milyen) krd nvms s a hoe (milyen) krd nvmsi hatrozsz kzti klnbsgrl: A wat voor (een) jelzre, a hoe a nvszi lltmny mellknvi rszre krdez: Wat voor een huis is dat? - Dat is een mooi huis. Milyen hz ez? - Ez egy szp hz. Hoe is je huis? - Mijn huis is mooi. Milyen a hzad? - A hzam szp. 6.6.5. A krd nvmsok hasznlata A krd nvmsokat hasznlhatjuk: 6.6.5.1. krdszknt: lsd a fenti pldkat. 6.6.5.2. fgg krdsben ktszknt: (lsd mg: 9.2.2.) Weet je met wie Jan vanavond uitgaat? Ze heeft niet gezegd, naar welke voorstelling ze wil.
6.7. A hatrozatlan s ltalnos nvms (het onbepaald voornaamwoord - indefiniet pronomen)

6.7.1. men ltalnos alany A men hatrozatlan nvmst elssorban a hivatalos nyelv hasznlja ltalnos alanyknt alany funkciban: In Nederland houdt men veel van bloemen. Nem alany funkciban szemlyes nvmst hasznl: Als men een nieuwe partij opricht, moet men er rekening mee houden, dat de bestaande partijen je tegenwerken. A beszlt nyelv alanyknt is szemlyes nvmst hasznl: a) je (s nem jij!) ltalnos alanyt hasznlunk, ha azonosulunk az alannyal: Hoe zeg je dat in het Nederlands? Het zal je gebeuren, dat je paspoort gestolen wordt! b) ze ltalnos alanyt hasznlunk, ha nem azonosulunk az alannyal: Bij de V.V.V. geven ze inlichtingen over de stad. Ik vind dat ze in Frankrijk eens wat strenger moeten optreden tegen de boeren.
A NVMS
97
A ze nvmst ltalnos alanyknt csak alany funkciban hasznlhatjuk. ltalnos alany helyett szenved szerkezetet is hasznlhatunk (lsd 2.2.5.5. s 5.2.5.): Men mag hier niet parkeren. = Er mag hier niet geparkeerd worden. 6.7.2. iemand/een: valaki, niemand/geen: senki Iemand moet het toch doen. / En moet het toch doen. Niemand weet het. / Geen weet het. Dat is niemands fout./Dat is de fout van niemand. / (Dat is niemand zn fout. - beszlt nyelv) Mind a ngy nvms mellett egyes szm igealakot hasznlunk. 6.7.3. iets/wat: valami(t), niets/(niks): semmi(t) Zie je iets? / Zie je wat? Daar wist ik niets/(niks) van. Az iets s a wat nvmsok szinonmk. Bizonyos esetekben azonban csak az iets nvmst hasznlhatjuk: a) a mondat els helyn: Iets zegt me dat we voorzichtig moeten zijn. b) ha az iets utn niet ll: Misschien heb ik iets niet goed verstaan. c) elljrsz utn: Je kunt beter met iets beginnen dan met niets. A niks alak a niets beszlt nyelvi formja. Ha ezek a nvmsok mellknvvel llnak, a mellknv -s birtokos ragot kap: Heb je iets/wat interessants gezien? Ik heb niets/(niks) mooiers kunnen vinden. 6.7.4. al, alle, alles, allen, allemaal 6.7.4.1. al, alle: minden Mindkt nvmst jelzknt hasznljuk: az al hatrozatlan nvmst hatrozott nvel, mutat nvms vagy birtokos nvms eltt, az alle hatrozatlan nvmst egyes szm de-szavak vagy tbbes szm fnevek eltt: Al de moeite was tevergeefs. Alle moeite was tevergeefs. Al mijn moeite was tevergeefs. Alle leerlingen werken hard. Zijn al die spullen van jou? 6.7.4.2. allen: mindenki(t), alles: minden(t) Ezeket a nvmsokat nllan hasznljuk: Het verbaasde allen die het hoorden. Ik ben alles vergeten. Alles is klaar. En voor allen, allen voor n. Alanyi funkciban az allen mellett tbbes szm, az alles mellett egyes szm igealakot hasznlunk.
98
6.7.4.3. allemaal: mind, az sszes Ezt a nvmst csak a beszlt nyelv hasznlja szemlyes nvms, mutat nvms vagy fnv utn: We zijn allemaal gelukkig aangekomen. Heb jij dit allemaal gedaan? Hij heeft zijn boeken allemaal verbrand. 6.7.5. elljrsz + iets, niets, alles Ezeket a nvmsokat csak akkor hasznljuk elljrszval, ha utnuk olyan mondatrsz ll (pl. htravetett jelz vagy vonatkoz mellkmondat), mely jelentsket kzelebbrl meghatrozza: Kun je me wat geld lenen? lk ben met niets van huis gegaan. We praatten over alles wat ons interesseerde. A tbbi esetben a kvetkez szerkezeteket hasznljuk: elljrsz + iets = ergens + elljrsz: Ze praten ergens over, maar ik weet niet waarover. elljrsz + niets = nergens + elljrsz: Dat lijkt nergens op. elljrsz + alles = overal + elljrsz: Die jongen wil zijn neus overal in steken. Nhny elljrsz ezekhez a nvmsokhoz kapcsoldva megvltozik: met + iets, niets, alles = ergens, nergens, overal + mee: Hij houdt zich overal mee bezig. tot + iets, niets, alles = ergens, nergens, overal + toe: Dit apparaat dient nergens toe. 6.7.6. iedereen: mindenki, minden egyes ember, ieder(e), elk(e): minden (egyes) Az iedereen hatrozatlan nvmst nllan hasznljuk. Mellette az ige egyes szmban ll: Iedereen maakt wel eens een font. Az ieder(e) s az elk(e) hatrozatlan nvmsokat hasznlhatjuk jelzknt s nllan. Jelzknt het-szavak eltt az ieder/elk, de-szavak eltt az iedere/elke alak ll: Ieder/Elk boek heeft een inhoudsopgave. Iedere/Elke leerling moet een woordenboek hebben. nllan az ieder nvms csak szemlyeket, az elk nvms szemlyeket vagy nem szemlyeket jell fnevek helyett ll: De politieagent vroeg aan elk / ieder van de aanwezigen wat hij gezien had. Ze gaf hem een zoen op elk van zijn wangen. 6.7.7. ander(e), een ander, een of ander, een en ander 6.7.7.1. ander(e): msik, ms Ezt a nvmst jelzknt hasznljuk: az ander alakot hatrozatlan het-szavak eltt, az andere alakot az sszes tbbi esetben: Ik heb een ander boek gekocht. Ik heb het andere boek gekozen. Ze hebben een andere voorzitter gekozen. Ze schrijft met die andere pen. In dat huis wonen nu andere mensen.
A NVMS
99
6.7.7.2. een ander: valaki ms(t) Ezt a nvmst nllan hasznljuk. A beszlt nyelv inkbb az iemand anders sszettelt hasznlja helyette: Ze hebben een ander dan meneer Jansen tot secretaris benoemd. Ze hebben iemand anders dan meneer Jansen tot secretaris benoemd. 6.7.7.3. een of ander: valami, valamelyik, valamilyen Ezt a nvmst hasznlhatjuk jelzknt vagy nllan. Jelzknt het-szavak eltt az een of ander, de-szavak eltt az een of andere alak ll: Dat verhaal heb ik in een of ander boek gelezen. Bij een of andere gelegenheid zal hij je dat wel betalen. nllan hasznlva hatrozott nvel ll eltte. Het nvel utn nem, de nvel utn megkaphatja az -e ragot: Vertet eens het een of ander over de reis. De een of ander(e) van jullie moet thuisblijven. 6.7.7.4. een en ander: egy(et) s ms(t) Ezt a nvmst nllan hasznljuk. llhat eltte het hatrozott nvel: Ik zal je wel eens het een en ander over dat land vertellen. De directie heeft besloten de fabriek uit te breiden. Een en ander werd op een speciale vergadering meegedeeld. 6.7.8. wie ... ook: akrki(t), wat ... ook: akrmi(t) Wie er ook aanbelt, ik doe niet open. Wat je ook probeert om me over te halen, ik ga niet mee en daar blijf ik bij.
100
7. FEJEZET
Elljrszk s nvutk (het voor- en achtersetzel - de prepositie en de postpositie)
ELLJRSZK S NVUTK
101
7.1. Az elljrsz
Az elljrsz olyan sz, amely kifejezhet helyzetet, irnyt, idt, eszkzt vagy valamilyen ms absztrakt viszonyt. Elljrszk pldul a kvetkez szavak: aan, in, uit, voor. Az elljrsz nem llhat magban, mindig egy szerkezet rsze. Az elljrsz azon sz vagy szcsoport eltt ll, amelyhez tartozik. A sz vagy szcsoport vagy kzvetlen kveti az elljrszt, vagy a kvetkez szavakkal helyettesthet: er, hier, daar, waar, ergens, nergens, overal. (Ezek hasznlatt lsd 3.6.3.3. s 5.2.3.) Hij zit in de auto. Hij zit erin. l az autban. Benne l.
7.2. Az elljrszk hasznlata

Az elljrszkat funkcijuk szerint klnbz csoportokra oszthatjuk, pldul: 1) helyhatrozk in de auto onder de auto naast de auto boven de auto az autban az aut alatt az aut mellett az aut fltt 2) irnyhatrozk Ik loop naar de auto. Megyek az authoz. Ik loop langs de auto. Elmegyek az aut mellett. 3) ok- s clhatrozk Hij deed het alleen om de eer. Csak a dicssgrt tette. Dankzij jou is het gelukt. Neked ksznheten sikerlt. 4) eszkzhatrozk Wij gaan met de auto. Autval megynk. Hij wordt door de dokter geopereerd. Az orvos megoperlja. Gyakran elfordul, hogy egy prepozci jelentse s hasznlata nem egyrtelm. Az albbi lista tartalmazza a leggyakoribb trbeli (hely- s irnyhatroz) prepozcikat, majd bemutatjuk az egyes prepozcik klnbz jelentst: aan, achter, bij, boven, door, in, langs, met, naar, naast, om, onder, op, over, tussen, uit, van, voor A kvetkez mondatokban illusztrljuk, hogy az egyes prepozcik nem fordthatk csupn egy jelentssel magyarra: Ik geef dit boek aan jou. Odaadom neked ezt a knyvet. Ik vraag iets aan mijn vader. Krdezek valamit apmtl. A holland igk egy rsznek elljrszs lland vonzata van, pldul: denken aan /om, lachen om, vragen aan, wachten op.
7.3. A leggyakrabban elfordul elljrszk listja

Er waren niet meer dan tien twaalf mensen. Tz - tizenkt embernl nem volt tbb. Hij kocht drie boeken twintig gulden. Vett hrom knyvet, egyenknt hsz guldenrt. De knoop zit aan de jas. Het schilderij hangt aan de muur. A gomb a kabton van. A festmny a falon fgg.
aan
102
(HET VOOR- EN ACHTERSETZEL DE PREPOSITIE EN DE POSTPOSITIE)
Wij zitten aan tafel. Az asztalnl lnk. Hij studeert aan de universiteit. Az egyetemen tanul. Ik ben aan de beurt. n vagyok soron. achter Achter het huis is er een tuin. A hz mgtt kert van. Ik kom toch wel achter de waarheid. Rjvk az igazsgra. Het partement staat achter de regering. A parlament a kormny mgtt ll. behalve Ik heb alles in huis, behalve wijn. Mindenem van itthon, kivve bor. Hij had behalve mij ook Annie Rajtam kvl Anniet is meghvta. uitgenodigd. beneden Beneden mij woont een bejaard echtpaar. Egy ids hzaspr lakik alattam. bij Wij wonen bij het station. Az llomsnl lakunk. Hij logeert bij Karel. Karelnl szll meg. Ik heb mijn paspoort niet bij me. Nincs nlam az tlevelem. De kamer is vier bij vijf meter. A szoba tszr ngy mteres. Bij die temperatuur kan ik niet werken. Ilyen hmrsklet mellett nem tudok dolgozni. binnen Ik ben binnen een uur klaar. Egy rn bell ksz vagyok. De bal lag binnen zijn bereik. A labda elrhet tvolsgban volt tle. boven Boven ons woont een pianist. Egy zongorista lakik flttnk. Een gedeelte van Nederland ligt boven Hollandia egy rsze a tengerszint de zeespiegel. fltt fekszik. Deze film is voor boven de zestien. Ez a film tizenhat ven fellieknek val. buiten Ik woon buiten de stad. A vroson kvl lakom. Buiten kantooruren zijn wij niet bereikbaar. Hivatali rkon kvl nem vagyunk elrhetek. dankzij Dankzij jou voel ik me al veel beter. Neked ksznheten mr sokkal jobban rzem magam. door De leeuw sprong door de hoepel. Az oroszln tugrott a karikn. Er staat een streep door dit woord. Ez a sz t van hzva. Ik ben door mijn examen. Tl vagyok a vizsgmon. Door de sneeuwstorm konden A hvihar miatt nem tudtunk we niet verder. tovbbmenni. gedurende* Gedurende de wintermaanden ligt A tli hnapok folyamn sznetel het werk stil. a munka. gezien* Gezien de ernstige toestand van mijn desapm slyos llapotra val vader heb ik besloten niet met tekintettel gy dntttem, nem megyek vakantie te gaan. nyaralni.
ELLJRSZK S NVUTK in
103
Opa zit graag in zijn eigen stoel. Nagyapa szeret a sajt szkn lni. In de tram mag je niet roken. A villamoson nem lehet dohnyozni. Hoe zeg ik het in het Nederlands? Hogy mondjk hollandul? Ga maar in de rij staan. llj be a sorba! Gooi het maar in de prullenbak. Dobd a szemetesbe! In mei leggen alle vogeltjes een ei. Mjusban minden madr tojik egy tojst. jegens* Wees verdraagzaam jegens uw naaste. Lgy trelmes felebartoddal. krachtens* Krachtens de wet is het verboden. A trvny szerint ez tilos. langs Er staan bomen langs de grachten. A csatornk mentn fk llnak. Ik liep iedere dag langs haar huis. Minden nap elmentem a hza eltt. Ik moet nog even langs de slager. Mg t kell mennem a henteshez. met Ik werk al jaren met hem. Mr vek ta dolgozom vele. Hoe gaat het met jou? Te hogy vagy? Een patat met mayonaise, graag. Egy adag sltburgonyt krek majonzzel. Hij komt met de trein of met de auto. Vonattal vagy autval jn. Met Kerstmis ga ik naar Amsterdam. Karcsonykor Amszterdamba megyek. na Na de wedstrijd begon het feest. A mrkzs utn kezddtt az nnepsg. naar Morgen ga ik naar Utrecht. Holnap Utrechtbe megyek. Ruikt het hier naar gas? Gzszag van? Naar mijn mening is het in orde. Szerintem rendben van. naast Het meisje zat naast haar moeder. A lny az anyja mellett lt. niettegenstaande Niettegenstaande het slechte weer A rossz id ellenre is elmentnk gingen wij uit. szrakozni. om Zij had een kralensnoer om haar hals. Egy gyngysor volt a nyakban. De winkel is om de hoek. A bolt a sarkon tl van. Wij staan altijd om zeven uur op. Mindig htkor kelnk. Hij is beroemd om zijn schilderijen. A festmnyeirl hres. omstreeks Hij komt omstreeks twaalf uur. Tizenkett krl jn. omtrent* Is er nog iets omtrent zijn lot bekend Kiderlt mg valami a sorst illeten? geworden? ondanks Ondanks het mooie weer had hij een A szp id ellenre vastag kabt dikke jas aan. volt rajta.
104
onder De hond ligt onder de tafel. A kutya az asztal alatt fekszik. Het schip vaart onder Nederlandse vlag. A haj holland zszl alatt hajzik. Je moet meer onder de mensen komen. Tbbet kell emberek kzt lenned. ongeacht Hij werd ongeacht zijn slechte Rossz kiejtse ellenre is felvettk. uitspraak geaccepteerd. op Er ligt een boek op de tafel. Az asztalon egy knyv van. Kom op tijd. Gyere idben. Uw naam staat op de lijst. Az n neve a listn van. Op school heb ik Frans geleerd. Az iskolban francit tanultam. Op 18 november vertrekken we. November 18.-n indulunk. Op woensdag gaat hij op vakantie. Szerdn szabadsgra megy. over De vogel vliegt over de auto. A madr elrepl az aut felett. Zijn jas lag over de stoel. Kabtja a szken fekdt. De inbreker klom over de muur. A betr tmszott a falon. Ik heb veel over je gehoord. Sokat hallottam rlad. Je moet over het touw stappen. t kell lpned a ktlen. per Ik kon je per telefoon niet bereiken. Nem tudtalak telefonon elrni. De aardappels worden per kilo verkocht. Kilra ruljk a burgonyt. Ik verdien twintig gulden per uur. rnknt hsz guldent keresek. Ik zal het je per kerende post terugsturen. Postafordultval visszakldm. qua Nederland is qua klimaat een Hollandia - idjrst tekintve onaangenaam land. kellemetlen orszg. rond Er staan mooie oude huizen rond het plein. Szp rgi hzak llnak a tren. Rond vijfuur begonnen we trek te krijgen. t ra krl kezdtnk hesek lenni. rondom Rondom de stad ligt een gracht. A vrost csatorna veszi krl. sedert* Sedert 1980 worden er geen subsidies 1980 ta mr nem adnak seglyeket. meer verstrekt. sinds Ik heb ze sinds vorig jaar niet meer gezien. Tavaly ta nem lttam ket. te* Te middernacht kwamen de spoken. jflkor jttek a ksrtetek. De Rijksuniversiteit te Utrecht Az utrechti Rijksuniversiteit bevestigt hierbij... ezennel igazolja, ... tegen Mijn fiets staat tegen het hek. A biciklim a kertsnek tmasztva ll. Ze krijgt pihen tegen de koorts. Tablettkat kap a lz ellen. Zij is vriendelijk tegen iedereen. Mindenkivel bartsgos. tegenover Wij wonen tegenover het stadshuis. A vroshzval szemben lakik. Hoe sta je tegenover dit voorstel? Hogy llsz ehhez a javaslathoz?
ELLJRSZK S NVUTK
105
tijdens Tijdens de film at hij de hele tijd pindas. A film alatt vgig mogyort evett. tot Ik kan tot acht uur blijven. Nyolcig tudok maradni. Hij sprak tot de menigte. A tmeghez beszlt. tussen Ik kom tussen negen en tien uur. Kilenc s tz kztt jvk. Tussen al die mensen kon ik hem A sok ember kztt nem akadtam r. niet ontdekken. Wat ik je nu verte! moet tussen ons blijven. Amit most elmondok, maradjon kztnk. uit Hij komt uit Frankrijk. Franciaorszgbl jtt. Iedereen stapte dorstig uit de bus. Mindenki szomjasan szllt le a buszrl. Ze deed het alleen uit plichtsbesef. Csak ktelessgtudatbl tette. van Is dit de fiets van Karel? Ez Karel biciklije? De tafel is van hout. Az asztal fbl kszlt. Van grammatica had hij nog nooit gehoord. A nyelvtanrl mg soha nem hallott. vanaf Vanaf zes uur ben ik thuis. Hattl otthon vagyok. Vanaf het station kun je de bus nemen. Az llomstl jhetsz busszal. vanuit Ik bel je vanuit het hotel op. A hotelbl hvlak fel. vanwege Vanwege het slechte weer gaat de A rossz id miatt nem lesz wedstrijd niet door. megtartva a verseny. via Ze vlogen via Londen naar New York. Londonon keresztl repltek New Yorkba. volgens Volgens de berichten is hij overleden. A hrek szerint meghalt. voor Er staat een pingvin voor de deur. Az ajt eltt egy pingvin ll. Is dat cadeau voor mij? Ez az ajndk az enym? Het is tien voor zes. Tz perc mlva hat ra. Je kunt hier voor weinig geld eten. Itt olcsn ehet az ember. voorbij Hij liep voorbij het huis. Elment a hz mellett. Hij woont nog voorbij het stadshuis. A vroshzn tl lakik. wegens Wegens verbouwing is de winkel gesloten. tpts miatt zrva van a bolt. zonder De reis verliep zonder problemen. Az utazs problmk nlkl zajlott le. *A csillaggal jellt elljrszk az rott nyelvben hasznlatosak. Szmos elljrsz (esetleg alakvltozssal, mint met/mee, tot/toe) igekt illetve hatrozsz (beneden, buiten) is lehet (lsd mg: 5.2.3. s 5.1.5.1.).
106
7.4. A nvutk
A nvut jelentskre azonos az elljrval, br ez a csoport jval kisebb. A nvut azon sz vagy szcsoport utn ll, amelyhez tartozik. A nvutk nagy rsze mozgst jelent igkkel hasznlatos, ilyenkor a nvut az ige jelentse szerinti mozgs irnyt adja meg. Ezeknek a nvutknak alakja sok esetben azonos bizonyos elljrsz alakjval. Az azonos alak elljrszk s a nvutk jelentse ltalban megegyezik, de sok esetben nem llhat elljrsz s nvut ugyanazzal az igvel. Pldul: Hij holde de trap af. Leszaladt a lpcsn. Hij viel van de trap. Leesett a lpcsrl.
7.5. A nvutk hasznlata

A mozgst jelent igkkel elfordul nvutk a kvetkezk: af Hij loopt de trap af. door U moet deze straat door. in Hij sprong meteen het water in. langs Op weg naar het station liep hij nog een keer de haven langs. om Hij liep hard de hoek om. op Je moet hier de trap op. over Hij rende het veld over naar de eretribune. rond We reden het plein rond. uit Ik ben al jong het huis uit gegaan. voorbij U vaart die steiger voorbij en dan ziet u het wel. Lemegy a lpcsn. Menjen vgig ezen az utcn. Azonnal beugrott a vzbe. tban az lloms fel, mg egyszer elment a kikt mellett. Gyorsan eltnt a sarkon. Itt fl kell menned a lpcsn. A mezn keresztl a dsztribnhz futott. Krbeautztuk a teret. Mg fiatalon elmentem otthonrl. Ha tlmegy a stgen, mr ltni fogja.
A kvetkez posztpozcik nem (csak) mozgst jelent igkkel fordulhatnak el: geleden, terug, door. - Az els kett azt fejezi ki, hogy a szban forg idpont a megszlals pillanata eltt volt: Drie weken geleden is zij overleden. Hrom httel ezeltt meghalt. Jaren terug ben ik hier ook eens geweest. vekkel ezeltt mr voltam itt egyszer.
ELLJRSZK S NVUTK - A posztpozciknt elfordul door hosszabb idszakokra utal: De eeuwen door heeft dit volk zijn eigen Ez a np vszzadokon keresztl taal en cultuur gehandhaafd. megrizte sajt nyelvt s kultrjt. De hele dag door waren ze hierboven Fent egsz nap kalapltak. aan het timmeren.
107
7.6. Elljrsz vagy nvut?

Mi teht a klnbsg a kt szerkezet kztt? Habr szablyokrl nem beszlhetnk, a kvetkez tendencik mgis megfigyelhetk: Sz szerinti rtelemben inkbb a nvutk hasznlatosak, mg tvitt rtelemben inkbb az elljrszk. En nu de kamer uit! En nu uit mijn ogen! Hij liep de kamer in. Hij liep in de val. s most ki a szobbl! s most tnj a szemem ell! Belpett a szobba. Csapdba kerlt.
A prepozcik esetben tbbnyire az eredmnyen van a hangsly, a posztpozcis szerkezetekre ez nem jellemz. Hij klom op het dak. Hij klom het dak op. Felmszott a tetre. A tetre mszott.
7.7. Elljrsz - nvut kombincik

Vannak olyan holland mondatok, amelyekben egy szhoz vagy szcsoporthoz elljrsz s nvut is tartozik. Az elljrsz - nvut kombincik szinte kivtel nlkl egy elljrszbl s egy nvutbl llnak: Je moet zelf naar de klanten toe gaan, dan verdien je het meeste. Van het dak af kun je alles goed zien. Hij reed tegen de lantaarnpaal op. Ik heb het zo druk, ik kom nooit aan lezen toe. Ik heb je van mijn raam uit gezien. Van de Domtoren af kun je heel Utrecht zien. Neked magadnak kell odamenni a vevkhz, gy lehet a legjobban keresni. A tetrl minden jl ltszik. Nekihajtott a lmpaoszlopnak. Annyira el vagyok foglalva, hogy soha nincs idm olvasni. Lttalak az ablakombl. A Dm tornybl egsz Utrechtet ltni.
108
8. FEJEZET
A szmnv (het telwoord - numerale)
A SZMNV Ktfle szmnevet klnbztetnk meg: 1. tszmnv (het hoofdtelwoord) s 2. sorszmnv (het rangtelwoord). Mindkt csoporton bell megklnbztetnk hatrozott s hatrozatlan szmneveket.
109
8.1. A tszmnv
8.1.1. A hatrozott tszmnv (het bepaalde hoofdtelwoord) 1. Egsz szmok (bele getallen) 0 nul 1 een 11 elf 21 eenentwintig 100 2 twee 12 twaalf 22 tweentwintig 101 3 drie 13 dertien 23 drientwintig 111 4 vier 14 veertien 30 dertig 134 5 vijf 15 vijftien 45 vijfenveertig 200 6 zes 16 zestien 56 zesenvijftig 1000 7 zeven 17 zeventien 60 zestig 1084 8 acht 18 achttien 70 zeventig 1200 9 negen 19 negentien 80 tachtig 1216 10 tien 20 twintig 90 negentig 1700 1.000.000 1.500.000 1.000.000.000 miljoen eenmiljoenvijfhonderdduizend miljard
honderd honderdeen honderdelf hondervierendertig tweehonderd duizend duizendvierentachtig twaalfhonderd twaalfhonderdzestien zeventienhonderd
A hatrozott tszmnevek kpzsnek szablyai: tizesek kpzse: a szm + -tig kpz. Kivtel: tachtig ngy-bl kpzett szmnevek: 4: vier; 14: vee rtien; 40: vee rtig; 400: vierhonderd A szmneveket egyberjuk: 2657 = zesentwintighonderdzevenenvijftig Igen nagy szmneveknl -a jobb rthetsg kedvrt- szzezresekknt trdelhetjk a szmot 123456 = honderddrieawintigduizend vierhonderdzesenvijftig 2. a) Trtek (breuken) 4/5 vier vijfde 7 6/18 zeven zes achttiende A nevezk kpzst lsd a sorszmneveknl (8. 2. 1.) b) Tizedes szmjegyek (decimalen) 5,6 vijf komma zes, vijf zes tiende 5, 56 vijf komma zesenvijftig, vijf zesenvijftig honderdste 3. beide nvms beide nvmsra is vonatkozik az a szably, ami az nllan ll mellknvre illetve nhny hatrozatlan szmnvre (lsd 4. 4. 1.): Beide kinderen zijn lief. Beiden zijn lief, zeg je? Hier zijn twee boeken. Beide zijn spannend. 4. geen geen hasznlatra vonatkoz szablyokat lsd 11.1.1.
110
(HET TELWOORD NUMERALE)
8.1.1.1. A hatrozott szmnevek betkkel val trsa s kiolvassa a) Egsz szmok: n szmnevet ne keverjk ssze a hatrozatlan nvelvel (een): A szmnv kiejtskor hangslyos, s rsban is kap kezetet. A nvel nem kap hangslyt a mondatban, ejtse gyakran (sv) [], nha azonban az n hangot is ejtjk a nvelben: Ik krijg van tante Emma een boek. (s nem msfajta ajndkot) Ik krijg van tante Emma n boek. (csak egy knyvet s nem tbbet) Nagyobb szmoknl a szzasok s a tizesek kz gyakran tesznk s - t: 103 honderd en drie. honderddrie alak gyakrabban fordul el Azoknl a ngyjegy szmoknl, amelyeknl a msodik szmjegy 0, a kvetkez kiejts szoksos: 3066 drieduizendzesenzestig Ha a msodik szmjegy nem 0, ktflekppen ejthetjk a szmot: 2313 drientwintighonderddertien vagy tweeduizenddriehonderddertien Egsz szmokat ltalban szmjeggyel runk, kivtelt csak a nagyon alacsony szmok kpeznek. Boedapest heeft drie miljoen inwoners. In de stad rijden er 900.000 autos. Nagy szmoknl szzezresekknt gyakran egy egy pontot tesznk: 2.000.000 16.000.000.000 123.456 b) Trtek s tizedes szmok Ezeket a szmokat szinte mindig szmjeggyel rjuk. een half hasznlatra a jelzi mellknv ragozsnak szablyai vonatkoznak - Kln szavak vannak a kvetkez kifejezsekre: 1/2 - een half 1 1/2 anderhalf 1 1/2 pond druiven anderhalf pond druiven 1/4 - een kwart 1/4 liter melk - een kwart liter melk - een kwart kznyelvi alak. A matematikban az een vierde alakot hasznljuk. - ketttl kezdve az een half-ot en elzi meg: 3 1/2 - drie en half - egytl kezdve az een kwart -ot en elzi meg: 2 1/4 - twee en een kwart - drie kwart -ot ltalban nem elzi meg en: 5 3/4 - vijf drie kwart 8.1.2. A hatrozott szmnevek hasznlata 1. Szmtani mveletek 20 + 3 = 23 (20 plus 3 is 23 vagy 20 en 3 is 23) 7 6 = 1 (7 min 6 is 1) 4 x 3 = 12 (4 keer 3 is 12 vagy 4 maal 3 is 12) 8 : 2 = 4 (8 gedeeld door 2 is 4) 2. Id megadsa a) Idpont Hetis... ... 6 uur. = Hat ra van. ... 6 uur 5. = t perccel mlt hat ra. ... kwart over 6. = Negyed ht. ... tien voor half 7. = Tz perc mlva fl ht. ... half 7. = Fl ht.
A SZMNV
111
... 5 over half 7. = t perccel mlt fl ht. ... kwart voor 7. = Hromnegyed ht. ... 5 voor 7. = t perc mlva ht. b) Dtum A holland dtum sorrendje fordtott mint a magyarban: nap, hnap, v. Az vszmnl a szzast ltalban elhagyjuk: 29 december 1968 - negenentwintig december negentienachtenzestig (hivatalos nyelvhasznlatban: negentienhonderdachtenzestig) rsban a szmjegyek mell nem tesznk pontot. 3. Pnzsszegek megadsa Egy 100 gulden alatti sszeget a kvetkezkppen olvasunk ki: 34,50 - kznyelvi alak: vierendertigtachtig - vmivel hivatalosabb alak: vierendertig gulden tachtig - hivatalos alak: vierendertig gulden en tachtig cent Egy 100 gulden feletti sszeget a kvetkezkppen mondunk ki: 165,40 - kznyelvi alak: honderdvijfenzestig gulden veertig - hivatalos alak: honderdvijfenzestig gulden veertig cent 4. Mrtkegysgek megadsa Mtereket s centimtereket a kvetkezkppen olvasunk ki: 1,87 m - kznyelvi alak: eenzevenentachtig - vmivel hivatalosabb alak: een meter zevenentachtig - hivatalos alak: een meter zevenentachtig centimeter Tvolsg megadsa kilomterekben: Erre tizedes szmokat hasznlunk. 5,6 km vijf komma zes kilometer Ms mrtkegysgek megadsra is tizedes szmokat hasznlunk: 20,4 m 2 twintig komma vier vierkante meter 3,7 1 drie komma zeven liter 5. Sly megadsa A slyt ltalban a kvetkez mrtkegysgekkel fejezzk ki: gram, kilo, ton In dit bedrijf worden er twee miljoen ton suiker per jaar geproduceerd. (A fenti mrtkegysgek hasznlatrl lsd mg 3.3.6.) A kznyelvben hasznlatos az ons (10 dkg) s a pond (fl kil) mrtkegysg is. Ezeket a kifejezseket hivatalosan nem hasznlhatjuk. 6. letkor megadsa letkor megadsakor elhagyhatjuk a jaar szt: kznyelvi alak: Ik ben 12. vmivel hivatalosabb alak: Ik ben 12 jaar. hivatalos alak: Ik ben 12 jaar oud. 8.1.3. Hatrozatlan szmnevek (onbepaalde telwoorden) A hatrozatlan szmneveket akkor hasznljuk, ha nem pontos szmot vagy mennyisget fejeznk ki. Ezek kz tartoznak: veel, weinig, genoeg, wat, menig, enkel, enig, sommige, verscheidene, verschillende, een paar, ettelijke, luttele.
112
(HET TELWOORD NUMERALE)
8.2. A sorszmnevek (rangtelwoorden)

8.2.1. A hatrozott sorszmnevek kpzse A tszmnvhez 19-ig -de kpzt illesztnk. twee tweede vijf vijfde zes zesde tien tiende elf elfde twaalf twaalfde Kivtelek: een eerste drie derde acht achtste 20-tl -ste kpzt kapnak a tszmnevek. 20 twintigste 100 honderste 155 honderdvijfenvijftigste 1000 duizendste 1.000.000 miljoenste 8.2.1.1. A sorszmnevek hasznlata 1. Sorrend megadsra: Dit was haar tweede kind. 2. Trtek nevezjeknt: 3 2/8 = drie twee achtste 3. Dtum megadsra: negen april helyett a negende april alakot is hasznljuk. Kznyelvben a hnapot is jellhetjk sorszmnvvel: de zesde van de tweede 1998 = 6 februari 1998 Szintn kznyelvi fordulat:Ha tudjuk, hogy melyik hnaprl beszlnk, csak a napot adjuk meg, a hnapot nem: We gaan de negentiende met vakantie en komen de zevenentwintigste weer terug. 4. letkor megadsa Op zijn twintigste is hij naar Amsterdam verhuisd. Hivatalos formban: op zestigjarige leeftijd 5. Sorszmnevet hasznlunk felsorolsban is. A sorszmnevet ten szcska elzi meg: Ten eerste: kijk na of er genoeg eten in de koelkast zit. Ten tweede: als er een bui komt, doe de ramen dicht. 6. Uralkodk neve eltt: Joseph de Tweede, de verlichte keizer en koning... 8.2.2. A hatrozatlan sorszmnevek Ngy hatrozatlan sorszmnv ltezik: middelste, laatste, hoeveelste, zoveelste
113
9. FEJEZET
Ktszk (het voegwoord - de conjunctie)
114
(HET VOEGWOORD DE CONJUNCTIE)
A ktszavak kt mondat, kt mondatrsz s kt nyelvi elem kztt teremtenek kapcsolatot. Ktfle ktszt klnbztetnk meg: 1. mellrendel (nevenschikkende voegwoorden) s 2. alrendel (onderschikkende voegwoorden) ktszk. 9.1. A mellrendel ktszk olyan nyelvi elemeket ktnek ssze egymssal, amelyeknek azonos a szerkezete illetve a mondatban betlttt funkcija. A mellrendel ktszk nem vltoztatjk meg a mondat eredeti szrendjt. gy teht a fordtott szrenddel kezdd mondat megtartja eredeti szrendjt: Wil je iets drinken of wil je iets eten? 9.1.1. Egytag mellrendel ktszk: en (=s): Mondatokat, mondatrszeket s - felsorolsban - szavakat is sszekthet. Ik schrijf de brief en jij brengt hem naar het postkantoor. Ik wil drinken en eten. alsmede (=s): (igen hivatalos alak) Csak szavakat kt ssze, mondatokat nem. Hierbij ontvangt u het huisvestingsbericht alsmede de werkvergunning. of (=vagy): Mondatokat, mondatrszeket s szavakat is sszekthet. Heb je gisteravond een boek gelezen of naar een film gekeken? Ha tbb mint kt elem kzl vlaszthatunk, of az utols kett kztt ll: Margriet, Johanna ofJeroen heeft het gedaan. ofwel (=vagy): Szinte kizrlag az rott nyelvben hasznljuk. U moet uw papieren indienen ofwel -bij gebrek- nieuwe laten maken. maar (=de): Mondatokat, mondatrszeket s szavakat is sszekthet. Niemand leek zenuwachtig, maar de sfeer was toch een beetje bedrukt. doch (=de): Csak az rott nyelvben hasznljuk. Volgens het bestuur van het bedrijf is deze vraag al twee jaar door een wet bepaald, doch laten dit de werknemers buiten beschouwing. want (=mert): Funkcijban alrendel ktsz, de fmondati szrend ll utna. Olyan mondatban hasznljuk, ahol az ok s annak kvetkezmnye is szerepel (lsd mg: Ik houd op met werken, want ik ben moe. want-tal soha nem kezdhetnk mondatot. dus: (=teht): Ik ben al klaar, dus we kunnen naar huis gaan. dus fordtott szrenddel is llhat: Ik ben al klaar, dus kunnen we naar huis gaan. dus lehet mg kapcsolatos hatrozsz is: Ik ben al klaar, we kunnen dus naar huis gaan. noch: Kt azonos rtk szemlyt vagy dolgot tagad a mondaton bell. Meg is ismtelhetjk, de egyszeri hasznlata is elegend: Ik ben droevig noch vrolijk geweest. / Ik ben noch droevig noch vrolijk geweest.
KTSZK 9.1.2. Pros mellrendel ktszk
115
en ... en (=nemcsak, ... hanem ... is): Sztagokat, szavakat, szcsoportokat s mondatokat kthet ssze. en leuk en droevig en hij is is ziek en hij is verdrietig zowel ... als (=nemcsak, hanem ... is): Sztagokat, szavakat, szcsoportokat s mellkmondatokat kthet ssze. Fmondatok sszektsre nem hasznlhat. De roman is zowel verfilmd als in ballet verwerkt. hibs alak: zowel hij is ziek als hij is verdrietig of .... of (=vagy ... vagy): Ugyanazokban az esetekben hasznljuk mint en ... en ktszt. of leuk of droevig of hij is ziek of hij is verdrietig hetzij ... hetzij (=vagy ... vagy): Ugyanazokban az esetekben hasznljuk mint zowel ... als ktszt. Meglehetsen hivatalos sznezet. U krijgt een vergoeding, hetzij in de vorm van een geldsom hetzij in de vorm van een nieuw toestel (naar eigen keuze). hetzij leuk hetzij droevig hibs alak: hetzij hij is ziek hetzij hij is droevig hoe ... hoe; hoe ... des te (=minl ... annl): Ezekre a szerkezetekre jellemz, hogy kzpfok mellknv szerepel a mondat ban, valamint ha a hasonlts kt mondatbl ll, az els mondatnak mellkmondati szrendnek kell lennie. (lsd mg: 10.2.1.4.d.) Het kindje wordt hoe groter hoe dikker. Hoe meer ik leer hoe/des te meer ik weet.
9.2. Az alrendel ktszk

Az alrendel ktszk mellkmondati szrendet (lsd: 10.2.1.) kvnnak meg. A klnbz ktszavakat csoportosthatjuk, aszerint, hogy milyen mellkmondatot vezetnek be. (Csak a legfontosabb ktszavakat trgyaljuk.): 9.2.1.Trgyi mellkmondat ktszava: Kijelent md mellkmondat: dat (=hogy) Ik hoor dat hij ziek is. 9.2.2. Fgg krds ktszavai: Eldntend krdst tartalmaz mellkmondat: of (= hogy ...-e?) Ik weet niet of hij ziek is. Kiegsztend krdst tartalmaz mellkmondat: a krdsz Ik weet niet sinds hoe lang hij ziek is.
116
9.2.3. Idhatrozi mellkmondat ktszavai: Egyidej mondat: 1. als / wanneer (=amikor) + jelen id: Als je toch komt, ben ik opgelucht. 2. terwiji (=mikzben) Terwijl je de afwas doet, kan ik in de kamer schoonmaken. Elidej mondat: 1. toen (=amikor) + egyszer mlt Egyszeri mltbeli cselekvs vagy egy mltbeli idszak lersa: Toen hij dat zag, besloot hij iets anders te doen. 2. toen / nadat (=miutn) + befejezett mlt A fmondat cselekvst egy mellkmondati cselekvs kveti: Toen ik de gedichten gelezen had, begon ik met een roman. Az igeidegyeztetsnek megfelelen a mellkmondatban mindig egyszer mlt ll! (toen-t lsd mg: 5.1.4.1.) 3. als / wanneer / nadat + befejezett jelen illetve befejezett mlt Als / wanneer / nadat jullie alles hebben geleerd, gaan jullie naar het circus. Als / wanneer / nadat we de vaat hadden gedaan, gingen we wandelen. Fontos: als teht vonatkozik: - jelen idben, brmilyen srsggel bekvetkezett cselekvsre vagy trtnsre (egyszer vagy tbbszr) - mlt idben tbbszr bekvetkezett cselekvsre vagy trtnsre toen teht vonatkozik: - mlt idben egyszer bekvetkezett cselekvsre vagy trtnsre Utidej mondat: 1. voor(dat) (= mieltt) Voor(dat) ik aan de roman ben begonnen, werkte ik aan een gedichten bundel. Voor(dat) jullie weggaan, moeten jullie mijn gebak nog proeven. Voor(dat) ik naar mijn werk ga, bekijk ik nog een artikel over het thema. 2. alvorens - szintn mieltt jelents, csak az rott nyelvben hasznljuk Egyb idhatrozi ktszavak: 1. zodra (=mihelyt) Zodra ik een beetje geld krijg, gaan we in de stad uit eten. 2. zolang (=ameddig, amg) Zolang je niet klaar met het huiswerk bent, mag je niet buiten spelen. 3. tot(dat) (=amg) We kunnen toch wachten tot(dat) je klaar bent. 4. sinds (=mita) Sinds ik hier werk, verdien ik veel beter. 9.2.4. Okhatrozi mellkmondat ktszavai: 1. omdat (=mivel) Omdat jullie zo vroeg opstonden, konden we meteen aan het werk beginnen.
KTSZK
117
2. aangezien (=mivel) - az rott nyelvben hasznljuk Aangezien de mening van het bestuur over de kwestie anders is, moeten we nieu we beslissingen nemen. 3. doordat (= mivel) We zijn zo vrolijk doordat we een leuke verrassing hadden. Mg omdat csupn okot ad meg, doordat ok s okozati sszefggst. A beszlt ny elvben gyakran helyettestik doordat ktszt omdat-tal. 9.2.5. Clhatrozi mellkmondat ktszava: opdat (=azrt, hogy; azzal, hogy) Ik drink de thee zonder suiker opdat ik niet te dik word. A clhatrozi mellkmondatot ms mdon is kifejezhetjk: lsd: 10.5.2.3.a. 9.2.6. Kvetkezmnyes mellkmondat ktszava: zodat (= gy, hogy) We aten te veel oliebollen zodat we echt misselijk werden. 9.2.7. Feltteles mellkmondat ktszavai: 1. als (=ha) als hasznlatra lsd: 2.2.6.3. - 4. 2. wanneer (=ha) Wanneer je geen taalexamen heb gehaald, krijg je geen diploma. 3. indien (=esetn) - csak az rott nyelvben hasznljuk Indien u bij het begin niet aanwezig bent, vervalt uw kans op het examen. 4. mits (=feltve, ha) - nem kezdhetnk vele mondatot Doe de groeten van mij aan haar, mits je haar ziet. 5. tenzij (=kivve, ha) - nem kezdhetnk vele mondatot Hij zal misschien ook wel verhongeren, tenzij hij weer een werkloosheidsuitkering krijgt. 9.2.8. Megenged mellkmondat ktszavai: 1. hoewel (=br) Ik ga door met het werk, hoewel ik moe ben. A fmondatban gyakran szerepel itt toch hatrozsz: Hoewel het moeilijk was, heb ik toch de opdracht gemaakt. 2. alhoewel - szintn br a jelentse, fknt rott nyelvben hasznljuk Alhoewel de burgemeester het er niet mee eens was, stemde iedereen op het wetsvoorstel. 3. ofschoon - ugyangy br a jelentse, fknt rott nyelvben hasznljuk Ofschoon er dit jaar weinig sneeuw blijkt te liggen in Zwitserland, gaan we toch met wintersport.
118
9.3. Egyb mondatokat sszekt elemek

Ms szfajokat is hasznlhatunk mondatot sszekt elemknt. Itt is megklnbztetnk mellrendel s alrendel sszekt elemeket. 9.3.1. Mellrendel sszekt elemek 9.3.1.1. Kapcsolatos hatrozszk (verbindende adverbia) Hasznlatukrl lsd: 5.1.4. 9.3.2. Alrendel szekt elemek 9.3.2.1. Elljrszk Ezeket a mellkmondatokat elljrsz vezeti be. A leggyakoribb mondatot sszekt elljrszk voor, tot, na s om. Voor s tot egy alanyt tartalmaz mellkmondat eltt, na s om egy rvidtett (alany s ragozatlan ige nlkli, fnvi igenvvel kpzett) mellkmondat eltt llnak: Tot zij hier aankwam, was iedereen gelukkig. Voor we hier aangekomen waren, hield zich niemand met die zaak bezig. Na een beetje geslapen te hebben, werd Jan plotseling wakker. We probeerden alles om hem te bereiken. zolang, zover s az ehhez hasonl szavakat kombinlhatjuk tot, voor s in elljrszkkal: Voorzover ik weet, was Marijke nooit hier. Inzoverre er geen uitsluitingen zijn, kun je die verzekering rustig afsluiten. 9.3.2.2. Nvmsok sszekt elemknt szerepelhetnek a) krd nvmsok (lsd: 6.6.): Ik weet niet wie dat heeft gedaan. b) vonatkoz nvmsok (lsd: 6.5.): De man die hier stond, was mijn vader. Azokat a vonatkozi mellkmondatokat, amelyek ln wie vagy wat ll, gyakran nem elzi meg semmi. Ilyenkor a mondat elejn a dat(gene) wat alakot hasznljuk: Dat wat hij nu zegt vind ik belachelijk. 9.3.2.3. Hatrozszk sszekt elemknt szerepelhetnek a) krd hatrozszval (lsd: 5. 1.3.): Ik wil weten wanneer zij komt. b) vonatkoz hatrozszval: De periode wanneer de meeste mensen met vakantie zijn, loopt van half juni tot half augustus. c) vonatkoz vagy krd nvmsi hatrozszval: De stoel waar ik op zit, heb ik van mijn oom geerfd.
119
10. FEJEZET
Mondattan (de zinsbouw - syntaxis)
120
(DE ZINSBOUW SYNTAXIS)
10.1. Mondatfajtk
a) Funkcijuk szerint megklnbztetnk llt, krd s tagad mondatokat. b) A mondat szrendje szerint megklnbztetnk 1. fmondatot s 2. alrendelt mellkmondatot. c) Mondatfajtk a mondat szerkesztse szerint: Aszerint, hogy egy mondatban hny tagmondat van, megklnbztetnk 1. egyszer mondatot, amely csak egy tagmondatbl s 2. sszetett mondatot, amely kt vagy tbb tagmondatbl ll. Az albbiakban azzal foglalkozunk, hogy egy-egy mondat alkotrszeinek mi a helyes sorrendje. 10.1.1. Az egyszer kijelent mondat Ezek a mondatok szerkezetk szerint mindig fmondatok. 10.1.1.1. A fmondat Ktfle fmondat ltezik: 1. egyenes szrend s 2. fordtott szrend fmondat. 10.1.1.1.1. Az egyenes szrend fmondat Ezeknek a fmondatoknak a szrendje a kvetkez: 1. alany 2. lltmny (ill. sszetett lltmny esetn annak ragozott rsze) 3. a tbbi mondatrsz 4. ms igk alakjai 5. hasonlti szerkezet (lsd: 4. 5. 3. 3.1.) 6. egy te + fnvi igeneves szerkezet (lsd: 10.5.2.) 7. egy mondat egy - egy rsze 10.1.1.1.1.1. Az egyenes szrend fmondat alanya Ennek a mondatfajtnak teht f jellemzje, hogy az alany ll az els helyen. Az alany szerept tbbfle nvsz (fnv, nvms, szmnv, az er hatrozsz stb.) illetve teljes tagmondat is betltheti. 10.1.1.1.1.2. A fmondat lltmnya A mondatban szerepl lltmnyt az alannyal mindig egyeztetnnk kell szmban s szemlyben: Iedereen was het ermee eens. Sommigen waren het er niet mee eens. Az egyenes szrend mondatokban az lltmny kzvetlenl az alany mgtt ll. 10.1.1.1.1.3. Egyb mondatrszek szrendje a fmondatban Elzetes megjegyzs: Az itt szerepl valamennyi szably azt a szablyt veszi alapul, mely szerint az sszetett lltmny ragozatlan rszei a mondat vgre kerlnek (lsd: 10.1.1.1.1.4.).
MONDATTAN
121
a) a trgy helye: A trgy az lltmny ragozott rsze utn ll. Ik zie de brug. Ha a mondatban rszeshatroz is szerepel, s gy a trgy, mind a hatroz fnv, a trgy a (prepozci nlkli) rszeshatroz utn ll: Jan heeft de leraar de waarheid verteld. Marijke en Femie hebben hun moeder een leuk cadeau gegeven. Ha a trgy nvms alak, megelzi a rszeshatrozt: Jan heeft het de leraar verteld. Marijke een Femie hebben het hun moeder gegeven. Visszahat ige esetn a visszahat nvms megelzi a trgyat: Je herinnert je onze zoon. A het szemlyes nvms llhat a visszahat nvms eltt: Jan heeft het zich herinnerd. / Jan heeft zich het herinnerd. Ha a trgy hatrozatlan, Ha a trgy hatrozott, eens, maar, even, al, toch, nog a trgy eltt llnak: a trgy utn llnak: Hij kan even een boek niet vinden. Hij kan dit boek even niet vinden. Ik hoor toch iedereen lachen. Ik hoor de groep toch lachen. (Hatrozatlan trgy: (Hatrozott trgy: - hatrozatlan nvelvel ll fnv - hatrozott nvelvel ll fnv - nvel nlkl ll fnv - mutat/birtokos nvmssal - hatrozatlan nvms) ll fnv - nllan hasznlt mutat nvms - tulajdonnv - alle, alles, iedereen) A trgy s ms mondatrszek mondatbeli helynek sszefoglalsa: - szemlyes nvmsknt vagy nllan hasznlt mutat nvmsknt kzvetlenl az lltmny utn; - hatrozott trgyknt az lltmny utn vagy a mondat kzepn; - hatrozatlan trgyknt egyre htrbb a mondatban. b) eens, even, maar, al, toch, nog, wel egyms kztti sorrendje: - eens even eltt ll: Je moet eens even opletten. - maar eens eltt ll: Je moet maar eens opletten. - Eszerint: Je moet maar eens even opletten. - al, toch, -nog, wel eens eltt llnak: Je moet toch eens opletten. Je moet toch maar eens even opletten. c) Az id-, hely- s mdhatroz sorrendje Az id hatrozk ltalban kzvetlenl llnak az lltmny mgtt llnak: Ik zal morgen het huiswerk inleveren. Egy elljrszs szerkezet, mindenekeltt egy helyhatrozt kifejez elljrszs szerkezet, meglehetsen messze ll az lltmnytl. De: A szrend megvltozhat ebben az esetben is, ha a mondat hangslya erre esik: Ik zal morgen het huiswerk in het gebouw van de universiteit inleveren. De: Ik zal morgen in het gebouw van de universiteit het huiswerk in leveren.
122
ltalnos szablyok: - az idhatroz megelzi a helyhatrozt (kivve ha er, hier, daar a helyhatroz): Ik studeer al vier jaar in Utrecht. (- Ik studeer er al vier jaar.) - az idhatroz megelzi a mdhatrozt: Opa leest de laatste tijd moeilijk. - a hely- s az idhatroz egyms kztti sorrendjben nincsenek megktsek d) Igektk s elljrszk helye Az igektk s az elljrszk a mondat vgn llnak, ha - elvl igektk - ha az elljrszk az er, hier, daar, waar, ergens, nergens s overal nvmsi hatrozszkkal (lsd: 5.2.3.) llnak: Hij ruimde de kamer snel op. Waar zoek je de hele tijd naar? (- az igekts igkhez hasonlthatak azon igk, amelyek ms szavakkal lland kifejezst alkotnak : pl. in het oog krijgen, te binnen schieten Ze kreeg slechts nu die bijzonder rare jongen in het oog.) Kivtel: - mee igekt esetn az irny vagy cl kifejezse mee utn kvetkezik Wij gaan ook mee naar het concert. Wil je deze opdracht maken? Daar ben je sneller mee klaar. - Nha ms mondatrszek, mindenekeltt elljrs szerkezetek llhatnak az elvl igekt mgtt: Hij keek het na in sommge woordenboeken. Mivel azonban nehz meghatrozni, mikor llhatnak az igekt s az elljrsz mgtt ms mondatrszek, ajnlatos a fszablyt kvetni s az igektt illetve az elljrszt helyezni a mondat vgre. er + prepozci: A fmondatban er kzvetlenl az lltmny utn ll. - Ha azonban lettelenre utal hem, het s ze llnak a mondatban, ezek megelzhetik er-t: Stop je je kleren nog in een tas? - Nee, ik heb ze er al in gestopt. - Ha szemlyre utal szemlyes vagy visszahat nvms szerepel a mondatban, ktfle lehetsgnk van: Heb je die jongen ook voor het feest uitgenodigd? - Ik heb hem er niet voor uitgenodigd./Ik heb er hem niet voor uitgenodigd. Ben je daar zeker van? - Ik vergis me er nooit in./ Ik vergis er me nooit in. az elljrszval kombinlt hier, daar, nergens, ergens s overal is llhatnak kzvetlenl az lltmny utn: Wat voor ongeluk? Ik heb hier niets over gehoord. - A szemlyes s a visszahat nvms fenti nvmsi hatrozk s az lltmny kztt ll: Ik heb vader al over het ongeluk verteld. - Heb je hem daar al over verteld? Ik verheug me erg op het feest. Verheug jij je daar ook op? e) ook helye a mondatban: ltalnos szablyokat nehz fellltani, helye ppolyan nehezen megllapthat mint niet helye (lsd: 11.2.1. - 6.).
MONDATTAN
123
Mindig az lltmny mgtt kell llnia valahol a mondatban. llhat a kvetkez szavakkal, azokra vonatkozvn: - mellknv eltt: Dat is ook mooi. - hatrozsz eltt: Ik kom daar ook vandaan. - elljrs szerkezet eltt: Hij werkt ook bij dat bedrijf. - hatrozatlan trgy eltt: Anne kocht ook een boek als cadeau. - hatrozott trgy utn: We kennen jouw vader ook. Nha llhat az alany eltt is: Ook jij kun je vergissen. maar s nog szcskkkal kombinlva mindig a mondat legvgn ll: Dat zeg ik ook maar! Dat is nog lekker ook! 10.1.1.1.1.4. Az sszetett lltmny ragozatlan rszeinek helye a fmondatban Az sszetett igei lltmny ragozatlan rszei a mondat vgre kerlnek. Ha az sszetett igei lltmny hrom vagy ennl tbb rszbl ll, a kvetkez szablyok rvnyesek: A befejezett mellknvi igenv s a hozz tartoz hebben, zen s worden segdige egyms kztti sorrendje fakultatv: Iedereen zou zich wel een beetje hebben geschaamd. Iedereen zou zich wel een beetje geschaamd hebben. Kt vagy tbb fnvi igenv kzl az ll a mondat vgn, amelyik az lltmny jelentst hordozza, vagyis a tulajdonkppeni fige: Ik blijf lezen. Ik wil blijven lezen. (lsd mg: 2.3.5.)
10.2. Az sszetett mondat

Az sszetett mondatok (legalbb) kt tagmondatbl llnak. Mellrendelt sszetett mondat esetn a tagmondatok szrendje azonos az egyszer mondatval. A mellrendel ktszkat lsd: 9.1. Az alrendelt mellkmondatot alrendel ktsz kapcsolja a fmondathoz, s ez a ktsz hatrozza meg, hogy az alrendel mellkmondati szrendet kell-e alkalmazni - az esetek dnt tbbsgben ez gy van - vagy sem (pl.: ha a ktsz a want. lsd: 9.1.1.) Az alrendel ktszkat lsd: 9.2. 10.2.1. Az alrendelt mellkmondat Alrendelt mellkmondatnak azokat az sszetett tagmondatokat nevezzk, amelyek a fmondat valamelyik mondatrsznek (pl. helyhatroz) szerept tltik be. Ezeket alrendel ktsz kapcsolja a fmondathoz, ami igen kevs kivtellel (lsd fent) a szrend megvltozsval jr: 1. alany 2. ms mondatrszek 3. lltmny (sszetett lltmny esetn gy az lltmny ragozott, mind a ragozatlan rszei) A mellkmondati szrendet nemcsak ktszavak, hanem bizonyos nyelvtani szerkezetek is megkvnjk. Ezek rszletes lerst lsd:10.2.1.4. Mellkmondat soha nem szerepel fmondat nlkl.
124
Az sszetett mondat kezddhet fmondattal, amelyet egy alrendel ktsz kvet, majd a mellkmondat: Iedereen dacht dat Jan onmiddellijk zou komen. llhat azonban a ktsz s a hozztartoz mellkmondat is az sszetett mondat elejn, melyet a fmondat fordtott szrenddel kvet. Dat Jan onmiddellijk zou komen dacht iedereen. 10.2.1.1. A mellkmondat alanya Mindig szablyos, s egyben a leggyakoribb vltozat, ha az alany az els mondatrsz: Ik kon plotseling niets zeggen omdat ik erg verbaasd was. Nha - ha ms szn van a hangsly - nem az alany ll a mondat elejn: Ze zei dat altijd de anderen praten. Mivel nem anyanyelvi beszlnek nehz rzkelni, mikor llhat ms mondatrsz mint az alany a mondat elejn, ajnlatos a mellkmondatot mindig az alannyal kezdeni. Fgg krdsben (lsd:9.2.2. s 10.2.1.4.b. ) s vonatkozi mellkmondatokban (lsd: 9.3.2.2.) az a ktsz vagy annak a nyelvtani szerkezetnek az els szava, ami a mellkmondatot megkveteli, azonos lehet a mondat alanyval: Dat is de lerares die ons taallessen heeft gegeven. 10.2.1.2. Ms mondatrsz a mellkmondatban A mondatrszek sorrendjre ugyanazok a szablyok vonatkoznak mint a fmondatnl (lsd: 10.1.1.1.1.). 10.2.1.3. Az (sszetett) lltmny A leggyakoribb, ha az lltmny ragozott s ragozatlan rszei egyarnt a mondat vgn llnak: Ik weet niet of hij dacht dat Johanna zou komen. A befejezett mellknvi igenv s a hozz tartoz hebben, zijn s worden ragozott alakjainak egyms kztti sorrendje fakultatv: Ik hoorde dat de tafel al gedekt was. Ik hoorde dat de tafel al was gedekt. Amennyiben az lltmny ragozott rsze a willen, mogen, moeten, kunnen, zullen mdbeli segdigkkel s illetve a segdigeknt hasznlt gaan-nal ll, elszr ltalban a ragozott alak, majd a fnvi igenevek kvetkeznek. Utbbiak sorrendjre lsd:10.1.1.1.1.1.4. s 2.3.5.) Marijke zegt dat ze vandaag niet wil zwemmen. Hij zei dat hij nooit meer genoeg zou kunnen slapen. De lehetsges gy is: Marijke zegt dat ze vandaag niet zwemmen wil. Amennyiben az lltmny ragozott rsze a komen, blijven, laten, doen, horen, zien, helpen s leren megfelel alakja, a ragozott rsz mindig az igei csoport elejn ll, ezutn kvetkezik a fnvi igenv vagy igenevek: Het is leuk dat Jan ons huis komt bekijken. Hoe komt het dat ik je hier niet meer zie werken?
MONDATTAN
125
Het is jammer dat Anneke haar haar heeft laten knippen. Kivtelek, azaz, amikor nem az (sszetett) lltmny ll a mondat vgn: a) a te + fnvi igeneves szerkezet mindig a mondat legvgn ll (lsd: 10.5.2.) b) sszehasonlts is mindig a mondat legvgn szerepel (lsd: 4.5.3.3.1 s 10.2. 1.4.d.) c) elssorban a beszlt nyelvben igen gyakran llnak elljrszs szerkezetek is az (sszetett) lltmny mgtt: Iedereen meende dat dit leuk kon zijn voor het nieuwe echtpaar. 10.2.1.4. A mellkmondatok hasznlata Mellkmondatot a kvetkez esetekben hasznlunk: a) Az alrendel ktszk utn (lsd: 9.2.). b) Fgg beszd esetn Ezeket egy fmondatbl alaktjuk t. A fgg krds krdszval vagy krdszt tartalmaz mondatrsszel kezddik: Ik weet niet waarom hij zo lang over de afwas doet. Ik heb gezien in wat voor een auto ze reden. c) Vonatkoz nvms utn (ezeket lsd: 6.5.) Hij is degene die dat nooit zou kunnen zeggen. Ik weet waar haar juwelen zijn. A mellkmondatok gyakran bele vannak gyazva a fmondatba: De man die je gisteren hebt ontmoet, was mijn eerste man. Egy- egy kzbevetett mellkmondat nha rthetetlenn tenn a mondat egszt, gy azt csak a fmondat mg helyezzk: Ik heb dit met die pen geschreven die ik van jou heb gekregen. (s nem pedig: Ik heb dit met die pen die ik van jou heb gekregen, geschreven.) d) Hasonlti mellkmondatokban Ezeknek ktszavai: alsof dan, zo als, zoals, even ... als, evenals Hij kijkt alsof hij nog nooit zoiets zag. (alsof =mintha) Hij kijkt zo als een aapje. (zo ... als =gy, mint) Hasznlatukrl bvebben lsd: 4. 5. 3. 3.1. hoe ... hoe ktszpr utn mindig mellkmondat kvetkezik: Hoe beter je leert hoe betere resultaten je in de toekomst zult hebben. hoe ... deste ktszpr utn ktfle szrend is lehetsges: a) mellkmondati szrend: Hoe beter je leert, deste betere resultaten je in de toekomst zult heb ben. b) fmondati fordtott szrend: Hoe beter je leert, deste betere resultaten zul je in de toekomst heb ben. Ha egy hasonlts rvid, llhat a fmondaton bell is: Hij kan mooier dan ik tekenen.
126
10.3. A krd mondat szrendje

A krd mondatok is lehetnek egyszerek s sszetettek. Az egyszer krd mondatok az n. fordtott szrend mondatok. Az sszetett mondatok lehetnek mellrendel s alrendel sszettelek (lsd: 9.1. s 9.2.) 10. 3.1. A fordtott szrend fmondat (inverzi) A fordtott szrend (mskppen: inverzi) azt jelenti, hogy az lltmny az alany eltt ll. A fordtott szrendet a kvetkez esetekben hasznljuk: a) Eldntend krds: Vertel je het? Wil Jan meekomen? b) Kiegsztend krds, amelyet mindig krdszval vezetnk be: Wat vertei je? Waarom wil Jan meekomen? Megjegyzs: Ha a krdsz az alanyra krdez, termszetesen nem rvnyesl a fordtott szrend: Welke boeken liggen er op de tafel? c) Felszlts, amennyiben az igealak mellett nvms is ll: Gaan jullie maar zitten! Sta je nu op! d) Olyan kijelent md mondatok, ahol egy- egy mondatrszt -mivel hangslyozni kvnjuk-, kiemelnk. A kiemelt mondatrsz lehet - idhatroz: Overmorgen gaan we naar een concert. - helyhatroz: Thuis voel ik me altijd lekker. - mdhatroz: Lekkerder kun je nergens eten. - rszeshatroz: Haar mag je het nooit vertellen! - trgy: Die man ken ik niet zo goed. - hier, daar, nergens s overal, elljrszval kombinlva: Daar kan ze urenlang over spreken. - kapcsolatos hatrozsz (lsd:5.1.4.): Je moet weg, anders kom je te laat. ltalban nincs egynl tbb mondatrsz a fordtott szrend mondatok elejn az lltmny eltt. Ezek a mondatrszek llhatnak egy szbl, de szcsoportbl is, de lehet a mondatrsz egy mellkmondat is: In het theater wordt nu een leuk stuk uitgevoerd. Als je nu naar het theater gaat, zul je een leuk stuk zien. e) Kiemelhetnk egy-egy tagmondatot is a mondat elejre: 1. Ha valakinek a szavainak az idzse utn megnevezzk az illett: Jullie willen toch niet zo vroeg naar huis? vroeg Marijke. 2. az ook al s al kifejezsek utn: Ik zal het nakijken, (ook) al ben ik er zeker van. 3. Felttelt tartalmaz mondatban, ha nem hasznljuk az als ktszt (lsd: 2.2.6.3.): Kom je te laat, zal je niks meer kunnen eten. Ezt a szerkezetet gyakran alkalmazzuk mocht/mochten alakokkal: Mocht iemand al moe zijn, kan hij of zij naar huis.
MONDATTAN
127
4. rott nyelvben, az als ktsz utn, amikor az alsof rtelemben ll. Ezek a mondatok valszertlensget fejeznek ki: In de kamer zag het eruit als had hier een storm gewoed.
10.4. Tagad mondatok szrendje

lsd: 11. fejezet
10. 5. A fnvi igeneves szerkezetek

Mr szltunk arrl, hogy a mellkmondat legvgn llhatnak fnvi igeneves szerkezetek is. Ezek szorosabban tartoznak a mellkmondathoz, mivel annak bvtmnyei. Ktfle fnvi igeneves szerkezetet ismernk: 1. ragozott (segd)ige + fnvi igenv 2. ragozott (segd)ige + te + fnvi igenv 10.5.1. A ragozott (segd)ige + fnvi igenv vel kpzett szerkezetek a) A mdbeli segdigk (kunnen, mogen, willen, moeten, zullen) utn: Jan kan deze oefening ook niet oplossen. Mlt idejket kt fnvi igenvvel kpzik (lsd mg: 2.3.4.4.) Jan heeft deze oefening ook niet kunnen oplossen. b) gaan, komen, blijven, zen - a cselekvs aspektusait kifejez igk - utn: We komen jullie woning bekijken. Jan blijft vanavond eten. zijn kznyelvi alak, tulajdonkppen gaan befejezett jelene helyett hasznlhatjuk: Hij is een boek (gaan) halen. sszetett mlt idejket kt fnvi igenvvel kpzik: Femie is onze woning komen bekijken. c) laten, doen - a mveltetst kifejez igk - utn Ik laat een jurk naaien. Dat doet ons onmiddellijk aan hem denken. sszetett mlt idejket kt fnvi igenvvel kpzik: Ik heb een jurk laten naaien. d) zien, voelen, horen, ruiken - az rzkels igi utn: Ik hoor hem piano spelen. sszetett mlt idejket kt fnvi igenvvel kpzik: Ik heb hem piano horen spelen. e) leren s helpen igk utn: Jan leert waterskin. Ik help je de oefening oplossen. Ezeknl az igknl kt lehetsg van. llhatnak te + fnvi igenvvel is: Ik help je de oefening op te lossen. Az igk mlt idejnek kpzsben is kt lehetsg ll fenn: befejezett mellknvi igenvvel: Ik heb hem geholpen de oefening op te lossen. fnvi igenvvel: Ik heb hem de oefening helpen oplossen.
128
vagy el is hagyhatjuk te-t: Ik heb hem de oefening helpen oplossen. Az elbb felsorolt igk kzl nhny elfordulhat te + fnvi igeneves szerkezettel is. Ez a szintaktikai klnbsg a jelentsben jelenik meg: horen + te = kteles : Je hoort goed te werken. te nlkl = hallani : Ik hoor de vogeltjes zingen. Ezek kz az igk kz tartozik mg: zien, komen, zijn, vinden 10.5.2. A ragozott (segd)ige +te + fnvi igeneves szerkezetek Az idetartoz szerkezetek klnbz jelentsek s kpzsek, kzs bennk csak az, hogy te prepozci szerepel bennk. 1. A fnvi igenv az alany vagy trgy szerept tlti be - a kvetkez igk utn hasznlatos: a) afspreken (megbeszl, idpontot egyeztet); beloven (gr); besluiten (elhatroz); denken (gondol), menen (vl); dienen, (be)horen (ktelez); hopen (reml); vragen, verzoeken (kr); zeggen, verklaren (kimond) stb. Ezek az igk mindig befejezett mellknvi igenvvel kpzik befejezett mlt idej eiket. b) beginnen (elkezd); durven (mer); hoeven (nem kell = moeten tagadsa); proberen, pogen (megprbl, megksrel); trachten (igyekszik valamit el rni); weigeren (valamit megtagad); wensen (kvn), vergeten (elfelejt) stb. Ezek az igk ktflekppen kpzik mlt idejket: fnvi igenvvel: Ik heb iets wensen te zeggen. befejezett mellknvi igenvvel: Ik heb iets gewenst te zeggen. Kivtel: durven s hoeven ignl mindig fnvi igenevet hasznlunk a befejezett igeidkben: Je hebt niet bang hoeven te zijn. 2. staan, zitten, liggen, lopen, hangen igk utn: Ez a cselekvs tarts, huzamos voltra utal, de egyszersmind kifejezi a kt cselekvs egyidejsgt: Ik zit te hengelen. lk s horgszom. Ik lig televisie te kijken. Fekve nzek tvt. 3. Bizonyos ktszavak utn: om, teneinde, door, zonder, na, in plaats van, voor, alvorens Ezek kzl leggyakoribb az om: a) clhatrozi mondat helyettestsre: Ik kom bij jou om iets te vertellen. b) te + mellknv utn: Het schilderij is te duur om het te kopen. 4. hebben + te + fnvi igenv s zijn + te + fnvi igenv utn Ez a kt szerkezet modlis rtelm, mindkett hasonlan fordthat magyarra, nyelvtanilag azonban eltr szemlletek: hebben + te + fnvi igenv cselekv szemllet We hebben niets te doen. - Nem kell semmit csinlnunk (mert nincs mit). zijn + te + fnvi igenv szenved szemllet Er is niets te doen. - Nincs mit tenni. (az alany nem relevns)
129
11. FEJEZET
A tagads (de ontkenning - negatie)
130
(DE ONTKENNING NEGATIE)
11.1. Nee / geen / niet

Nee: - az eldntend krdsre adott tagad vlaszmondatokat vezeti be. 1. Geen: - a hatrozatlan nvels, ill. a magban ll fnv tagadsakor hasznljuk 2. Niet: - minden ms esetben hasznlatos tagadsz Heb je kranten bij je? - Nee, ik heb geen kranten bij me (maar ik heb wel boeken meegenomen). Heb je een krant bij je? - Nee, ik heb geen krant bij me. Kent u buitenlanders in de buurt? - Nee, ik ken geen buitenlanders in de buurt. Spreekt u Nederlands? - Nee, ik spreek geen Nederlands. Heb je de kranten bij je? - Nee, ik heb de kranten niet bij me. - Nee, ik heb niet de kranten bij me, maar de boeken. Gaan wij vanavond wandelen? - Nee, vanavond gaan wij niet wandelen (maar wij gaan uit). Ken je haar moeder? - Nee, ik ken haar moeder niet. 11.1.1. Tagads a geen hasznlatval A hatrozatlan nvels, illetleg a magban ll fnevet a geen tagadszval tagadjuk. Heb jij een paar kwartjes bij je? - Nee, ik heb geen geld bij me. Kent u vreemde talen? - Nee, ik ken geen vreemde talen. Ken je een bakkerij ergens in de buurt? - Ik ken geen bakkerij hien 11.1.2. A geen mondatbeli helye megegyezik a hatrozatlan nvel helyvel. 11.1.3. A geen s az ltala tagadott fnv kztt llhat: - mellknv - hatrozsz - hatrozott s hatrozatlan szmnv Verkopen jullie oude spullen? - Nee, wij verkopen geen oude spullen. Is dit een grondig voorbereid werk? - Nee, dit is geen grondig voorbereid werk. Heb ik zes eieren voor het koekje nodig? - Nee, ik heb er geen zes eieren voor nodig (vier is genoeg). Heb je een lepeltje? - Nee, ik heb geen enkel lepeltje thuis. Heb je een postzegel? - Nee, ik heb geen enkele postzegel.
A TAGADS 11.1.4. A geen nll hasznlata 11.1.4.1. A geen nllan is hasznlhat az er utn (lsd mg 5.2.2): Heb je een sigaret? - Nee, ik heb er geen. Zitten er nog koekjes in de schaal? - Nee, er zitten er geen meer in de schaal. Staan er fietsen in het schuurtje? - Nee, er staan er geen in het schuurtje. Az rott nyelvben a geen (nllan) hasznlatos senki jelentsben : - Geen wist over het geheim van het meisje. 11.1.4.2. A geen sosem fordulhat el a hatrozatlan nvelvel kzsen.
131
11.2. Tagads a niet hasznlatval

Minden olyan esetben, amikor nem hatrozatlan nvels, vagy magban ll fnevet kell tagadnunk, a niet tagadszt hasznljuk. Ben je nu met het schrijven van je boek bezig? - Nee, ik schrijf nu niet mijn boek, maar een nieuw gedicht. Weet u de weg naar het centrum? - Nee, ik weet het niet. Kom je morgen naar de bioscoop? - Nee, ik kan niet komen. 11.2.1. A niet mondatbeli helye A niet mondatbeli helye ersen kttt, mgsem egyszer ltalnosan rvnyes szablyt megfogalmaznunk, mert tbbek kztt attl is fgg, hogy a tagads mire vonatkozik: az egsz mondatra, a mondat valamely rszre, illetleg mellkmondatra, fnvi igeneves szerkezetre stb. ltalnos szably, hogy a niet kzvetlenl az eltt a sz(csoport) eltt ll, amelyet tagad, kivve azt az esetet, ha a tagadott sz ragozott igealak (11.2.4.). Zijn deze jassen nieuw? - Nee, deze jassen zijn niet nieuw. Heeft zij het goed geschreven? - Nee, zij heeft het niet goed geschreven. Gaan wij naar het centrum? - Nee, wij gaan niet naar het centrum. Werk je bij mevrouw de Vries? - Nee, ik werk niet bij mevrouw de Vries. Heb je veel te doen? - Nee, ik heb niet veel te doen. Heb je twee kwartjes voor me? - Nee, ik heb er niet twee, maar vier kwartjes voor je. Woon je in Boedapest? - Nee, ik woon niet in Boedapest. Blijfje thuis? - Nee, ik blijf niet thuis.
132
11.2.2. A fnvi igenv, az sszetett mlt id befejezett mellknvi igeneve vagy az igekts ige elvl igektje mindig a mondat legvgre kerl, a niet teht megelzi ket: Gaan wij vanavond wandelen? - Nee, wij gaan vanavond niet wandelen. Heb je haar al gezien? - Nee, ik heb haar nog niet gezien. Bel je je oude kennissen op? - Nee, ik bel ze niet op. 11.2.3. Mivel a mellkmondat szrendi szablyai szerint az igealakok kerlnek a mondat vgre, gy ezeket is megelzi a niet tagadsz. Hij schreef dat hij volgend jaar niet komt studeren. Anneke zei, dat ze de weg in Utrecht niet weet. Ik weet heel goed, waarom zij vanmorgen niet op kon staan. De huurders die de huur niet kunnen betalen, worden uit het huis gezet. 11.2.4. A niet sosem elzheti meg a fmondatban a tagadni kvnt, szemlyraggal elltott igealakot, st a lehet legtvolabb helyezkedik el tle. Rook jij soms? - Nee, ik rook niet. Werkt hij morgen? - Nee, hij werkt morgen niet. Kennen jullie elkaar? - Nee, wij kennen elkaar niet. Ken jij de stad een beetje? - Nee, ik ken de stad niet. 11.2.5. Kln emltst rdemel a niet mondatbeli helye abban az esetben, ha vlemnyt kifejez igealakokkal hasznljuk. A denken, aannemen, het idee hebben, geloven s hopen igk esetben a niet tagadsz mind a f-, mind pedig a mellkmondatban elfordulhat anlkl, hogy az jelentsklnbsggel jrna. - Ik geloof dat Eva niet te vertrouwen is. Ik geloof niet dat Eva te vertrouwen is. - Ik hoop dat het project niet nog een keer verandert zal worden. Ik hoop niet dat het project nog een keer verandert zal worden. - Ik denk dat Jan geen boek wil hebben. Ik denk niet dat Jan een boek wil hebben. Kivtelt kpez azonban az albbi kt pldamondat ltal illusztrlt eset, ahol is a weten ige nem vlemnyt fejez ki: - Hij wist niet dat de tas was gestolen. (azaz: a tskt elloptk) Hij wist dat de tas niet was gestolen. (azaz: a tskt nem loptk el.) 11.2.6. Ugyancsak a tagadott sz utn tesszk ki a niet tagadszt a kijelent md, egyszer mondatban, ha a tagads a kvetkezkre vonatkozik: a) a tulajdonnvre: Ken jij Anne? - Nee, ik ken Anne niet.
A TAGADS b) az elljrsz nlkli idhatrozra (a legtbb esetben): Kan zij morgen komen? - Nee zij kan niet. c) az er szcskra: Is die jongen er die door de politie gezocht wordt? - Nee, die jongen is er niet. d) a hier s a daar hatrozszk tagadsra (a legtbb esetben): Mag ik hier kranten verkopen? - Nee, hier niet, en daar ook niet.
133
11. 3. A tagads egyb formi: nooit / niemand / niets / nergens / noch

11.3.1. nooit A nooit tagadszt brmilyen sz tagadsra hasznlhatjuk: Ha szksges - ellenttben a geen tagadszval - hatrozatlan nvms is kvetheti. Mondatbeli helye megegyezik a niet mondatbeli helyvel. Ik neem nooit woordenboeken mee naar mijn tentamens. Ik kan hem nooit thuis vinden. Mijn vader heeft nooit de mogelijkheid gehad om een studie te volgen. Mijn broer heeft nooit een auto gehad. Wij gaan nooit naar het centrum. Ik bel ze nooit op. Ik rook nooit. 11.3.1.1. Mg a nooit jelentse sohasem, addig az ooit niet jelentse egyszer nem: - Jan heeft mij nooit geholpen. (Jan sohasem segtett nekem.) - Jan heeft mij ooit niet geholpen. (Jan egyszer nem segtett nekem. Pldul erre a krdsre: Mirt nem bzol meg Janban?) 11.3.2. niemand / niets / nergens iemand, iets s nergens nvmsok tagad alakjai. iemand nvmst lsd 6.7.2., iets nvmst lsd 6.7.3. A nergens nvms ktfle jelentsben hasznlatos: 1. ergens (valahol) tagadsakor: Ik zag hem nergens. 2. a niets + elljrsz helyettestsekor: Hij vraagt nergens over. (lsd mg: 5.2.3.) 11.3.2.1. Mg a niemand jelentse senki, addig az iemand niet jelentse egy valaki nem. Mg a niets jelentse semmi, addig az iets niet jelentse egy valami nem. Stb. Ik heb hier niemand gevonden. (Nem talltam itt senkit.) Ik heb hier iemand niet gevonden. (Nem talltam itt valakit. Pldul erre a krdsre: Mirt vagy olyan levert, hiszen mindenki eljtt? ) - Ik heb niets gelezen. (Nem olvastam semmit.) Ik heb iets niet gelezen. (Egy valamit nem olvastam el. Pldul erre a krdsre: Hogy trtnhetett, hogy megbuktl a vizsgn, hiszen oly sokat kszltl?)
134
11.3.3. noch A noch tagadszt egyazon mondaton bell szerepl kt azonos rtk mondatrsz tagadsra hasznljuk, tbbnyire kettzve, ez azonban nem felttlenl szksges. - Ik ben noch bij oma noch bij de buren geweest. - Ik ben bij oma noch bij de buren geweest. (A kt mondat azonos rtelm: Ik ben niet bij oma en ook niet bij de buren geweest.) 11.3.4. al...nog niet, nog geen / nog...niet meer, geen meer Vannak olyan esetek, amikor a niet vagy a geen tagadszavak egyedli hasznlata nem fejezi ki megfelelen a kzvetteni kvnt jelentstartalmat. - Ben je al volwassen? Nee, ik ben nog niet volwassen. - Heb je al een auto gekocht? Nee, ik heb nog geen auto gekocht. - Komen Piet en Jan nog? Nee, zij komen niet meer. - Hebben wij nog geld? Nee, wij hebben geen geld meer. 11.4. A holland nyelvben az egy mondaton bell elfordul ketts tagads - ellenttben a magyarral - mr nem tagadst fejez ki, az ilyen mondat nem tagadmondat. - Mijn vader kan niet niets doen. (azaz: Hij moet wel iets te doen hebben.) - Niemand heeft de vragen niet beantwoord. (azaz: Iedereen heeft de vragen beantwoord.)
135
A szablytalan igk teljes sztri alakja (Vormen van de onregelmatige werkwoorden)
136
(VORMEN VAN DE ONREGELMATIGE WERKWOORDEN)
Nem kzljk az sszetett igk alakjait, hiszen knnyen felismerhet, melyik igbl kpzett az sszettel. gy teht uitgaan-t gaan-bl kpezzk. V.: gaan wij gingen wij zijn gegaan uitgaan wij gingen uit wij zijn uitgegaan Kzljk azonban a nehezen felismerhet sszetteleket, pldul begrijpen-t grijpen mellett. Rvidts: z.=zich bakken bakte/bakten h. gebakken barsten barstte/barstten i. gebarsten bedelven bedolf/bedolven h. bedolven bederven bedierf/bedierven i./h. bedorven bedragen bedroeg (het)/ bedroegen (ze) h. bedragen bedriegen bedroog/bedrogen h. bedrogen beginnen begon/begonnen i. begonnen begrijpen begreep/begrepen h. begrepen belijden beleed/beleden h. beleden bergen borg/borgen h. geborgen bevallen beviel/bevielen i. bevallen bevelen beval/bevalen h. bevolen bewegen bewoog/bewogen h. bewogen z. bezinnen bezon/bezonnen h. bezonnen bezoeken bezocht/bezochten h. bezocht bezwijken bezweek/bezweken i. bezweken bidden bad/baden h. gebeden bieden bood/boden h. geboden bijten beet/beten h. gebeterv binden bond/bonden h. gebonden blazen blies/bliezen h. geblazen blijken bleek/bleken i. gebleken blijven bleef/bleven i. gebleven blinken blonk/blonken h. geblonken braden braadde/braadden h. gebraden breken brak/braken i./h. gebroken brengen bracht/brachten h. gebracht brouwen brouwde/brouwden h. gebrouwen buigen boog/bogen h. gebogen delven dolf/dolven h. gedolven denken dacht/dachten h. gedacht dingen dong/dongen h. gedongen doen deed/deden h. gedaan dragen droeg/droegen h. gedragen drijven dreef/dreven i./h. gedreven dringen drong/drongen i./h. gedrongen drinken dronk/dronken h. gedronken druipen droop/dropen h. gedropen duiken dook/doken i./h. gedoken
A SZABLYTALAN IGK TELJES SZTR! ALAKJA durven dwingen ervaren eten fluiten gaan gelden genezen genieten geven gieten glijden glimmen graven grijpen hangen hebben heffen helpen heten houden houwen hijsen jagen kiezen kijken klimmen klinken kluiven knijpen komen kopen krijgen z. kwijten krimpen kruipen kunnen lachen laden laten lezen liegen liggen lijden lijken lopen durfde/durfden dorst/dorsten dwong/dwongen ervoer/ervoeren at/aten floot/floten ging/gingen gold/golden genas/genazen genoot/genoten gaf/gaven goot/goten gleed/gleden glom/glommen groef/groeven greep/grepen hing/hingen had/hadden hief/hieven hielp/hielpen heette/heetten hield/hielden hieuw/hieuwen hees/hesen joeg/joegen jaagde/jaagden koos/kozen keek/keken klom/klommen klonk/klonken kloof/kloven kneep/knepen kwam/kwamen kocht/kochten kreeg/kregen kweet/kweten kromp/krompen kroop/kropen kon/konden lachte/lachten laadde/laadden liet/lieten las/lazen loog/logen lag/lagen leed/leden leek/leken liep/liepen h. gedurfd h. gedurfd h. gedwongen h. ervaren h. gegeten h. gefloten i. gegaan h. gegolden i./h. genezen h. genoten h. gegeven h. gegoten i./h. gegleden h. geglommen h. gegraven h. gegrepen h. gehangen h. gehad h. geheven h. geholpen h. geheten h. gehouden h. gehouwen h. gehesen h. gejaagd h. gejaagd h. gekozen h. gekeken i./h. geklommen h. geklonken h. gekloven h. geknepen i. gekomen h. gekocht h. gelcregen h. gekweten i. gekrompen i./h. gekropen h. gekund h. gelachen h. geladen h. gelaten h. gelezen h. gelogen h. gelegen h. geleden h. geleken i./h. gelopen
137
138 malen melken meten mijden moeten mogen nemen nijgen ontginnen ontluiken ontsprunen ontwerpen openrijten opschieten z. opwinden overlijden plegen pluizen prijzen raden rijden rijgen rijzen roepen miken scheiden schelden schenden schenken scheppen scheren schieten schijnen schijten schrijden schrijven schrikken schuiven slaan slapen slijpen slijten sinken sluipen sluiten smelten
(VORMEN VAN DE ONREGELMATIGE WERKWOORDEN) maalde/maalden molk/molken melkte/melkten mat/maten meed/meden moest/moesten mocht/mochten nam/namen neeg/negen ontgon/ontgonnen ontlook/ontloken ontsproot/ontsproten ontwierp/ontwierpen reet open/reten open schoot op/schoten op wond op/wonden op overleed/overleden placht/plachten ploos/plozen prees/prezen raadde/raadden ried/rieden reed/reden reeg/regen rees/rezen riep/riepen rook/roken scheidde/scheidden schold/scholden schond/schonden schonk/schonken schiep/schiepen schoor/schoren schoot/schoten scheen/schenen scheet/scheten schreed/schreden schreef/schreven schrok/schrokken schoof/schoven sloeg/sloegen sliep/sliepen sleep/slepen sleet/sleten slonk/slonken sloop/slopen sloot/sloten smolt/smolten h. gemalen h. gemolken h. gemolken h. gemeten h. gemeden h. gemoeten h. gemogen (gemoogd) h. genomen i./h. genegen h. ontgonnen i. ontloken i. ontsproten h. ontworpen h. opengereten i./h. opgeschoten h. opgewonden i. overleden h. geplozen h. geprezen h. geraden h. geraden i./h. gereden h. geregen i. gerezen h. geroepen h. geroken i./h. gescheiden h. gescholden h. geschonden h. geschonken h. geschapen h. geschoren i./h. geschoten h. geschenen h. gescheten i./h. geschreden h. geschreven i. geschrokken i./h. geschoven h. geslagen u h. geslapen h. geslepen i./h. gesleten i. geslonken i./h. geslopen h. gesloten h. gesmolten
A SZABLYTALAN IGK TELJES SZTR! ALAKJA smijten snijden snuiten snuiven spannen spijten spinnen splijten spreken springen spuiten staan steken stelen sterven stijgen stijven stinken stoten strijden strijken stuiven tijgen treden treffen trekken uitscheiden vallen vangen varen vechten verbannen verbieden verdwijnen vergelijken vergeten verliezen vermijden verraden verschuilen verslinden vertrekken verwijten verzinnen verzoeken verzwelgen vinden smeet/smeten sneed/sneden snoot/snoten snoof/snoven spande/spanden speet (het)/- spon/sponnen spleet/spleten sprak/spraken sprong/sprongen spoot/spoten stond/stonden stak/staken stal/stalen stierf/stierven steeg/stegen steef/steven stonk/stonken stootte/stootten streed/streden streek/streken stoof/stoven toog/togen trad/traden trof/troffen trok/trokken scheed uit/scheden uit scheidde uit/scheidden uit viel/vielen ving/vingen voer/voeren vocht/vochten verbande/verbanden verbood/verboden verdween/verdwenen vergeleek/vergeleken vergat/vergaten verloor/verloren vermeed/vermeden verraadde/verraadden verschool/verscholen verslond/verslonden vertrok/vertrokken verweet/verweten verzon/verzonnen verzocht/verzochten verzwolg/verzwolgen vond/vonden h. gesmeten h. gesneden h. gesnoten h. gesnoven h. gespannen h. gespeten h. gesponnen h. gespleten h. gesproken i./h. gesprongen i./h. gespoten h. gestaan h. gestoken h. gestolen i. gestorven i. gestegen h. gesteven h. gestonken i./h. gestoten h. gestreden h. gestreken i./h. gestoven i. getogen i./h. getreden h. getroffen i./h. getrokken i. uitgescheden i. uitgescheiden i. gevallen h. gevangen i./h. gevaren h. gevochten h. verbannen h. verboden i. verdwenen h. vergeleken i./h. vergeten i./h. verloren h. vermeden h. verraden i./h. verscholen h. verslonden i. vertrokken h. verweten h. verzonnen h. verzocht h. verzwolgen h. gevonden
139
140 vlechten vliegen vouwen vragen vreten vriezen waaien wassen wegen werpen werven weten weven wijken wijten wijzen willen winden winnen worden wreken wrijven wringen zeggen zenden zien zijgen zijn zingen zinken zinnen zitten zoeken zouten zuigen zuipen zullen zwelgen zwellen zwemmen zweren zwerven zwijgen
(VORMEN VAN DE ONREGELMATIGE WERKWOORDEN) vlocht/vlochten vloog/vlogen vouwde/vouwden vroeg/vroegen vrat/vraten vroor (het)/- woei/woeien waaide/- waste/wasten woog/wogen wierp/wierpen wierf/wierven wist/wisten weefde/weefden week/weken weet/weten wees/wezen wou/wouden wilde/wilden wond/wonden won/wonnen werd/werden wreekte/wreekten wreef/wreven wrong/wrongen zei/zeiden zond/zonden zag/zagen zeeg/zegen was/waren zong/zongen zonk/zonken zon/zonnen zat/zaten zocht/zochten zoutte/zoutten zoog/zogen zoop/zopen zou/zouden zwolg/zwolgen zwol/zwollen zwom/zwommen zwoer/zwoeren zweerde/zweerden zwierf/zwierven zweeg/zwegen h. gevlochten i./h. gevlogen h. gevouwen h. gevraagd h. gevreten h. gevroren h. gewaaid h. gewaaid h. gewassen h. gewogen h. geworpen h. geworven h. geweten h. geweven i. geweken h. geweten h. gewezen h. gewild h. gewild h.gewonden h. gewonnen i. geworden h. gewroken h. gewreven h. gewrongen h. gezegd h. gezonden h. gezien i. gezegen i. geweest h. gezongen i. gezonken h. gezonnen h. gezeten h. gezocht h. gezouten h. gezogen h. gezopen h. gezwolgen i. gezwollen i./h. gezwommen h. gezworen h. gezworen h. gezworven h. gezwegen
141
TARTALOM (Inhoud)
142 1. FEJEZET Kiejts s helyesrs (de uitspraak en de spelling)
(INHOUD) (Albertn Balzsi Jlia)
1.1. A kiejts s az rskp viszonya. ................................................................................6 1.2. Sztagols a helyesrs szolglatban. .......................................................................6 1.3. Az egyes hangok kiejtse s rsa. .............................................................................6 1.3.1. Magnhangzk (Klinkers-vocalen)...................................................................7 1.3.2. Kettshangzk (Tweeklanken - diftongen). .....................................................8 1.3.3. Mssalhangzk (Medeklinkers - consonanten) ...............................................9 1.3.3.1. Nhny ltalnos szably 9 1.3.3.2 A mssalhangzk rszletes ismertetse 9 1.3.3.3 A mssalhangzk kettzse 11 1.3.3.4 A mssalhangzk hasonulsa (Assimilatie) 11 1.3.3.5 Hangok betoldsa (Klankinsertie) 11 1.3.3.6 Hangkiess (Klankdeletie) 12 1.3.3.7. Zngtleneds (Verscherping) 12 1.4. Szhangsly s intonci (Woordaccent en zinsintonatie)...................................... 12 1.4.1. Szhangsly (Woordaccent)............................................................................ 12 1.4.1.1. Tszavak hangslya (Accent bij ongelede woorden) 12 1.4.1.2. Az sszetett szavak hangslyozsa (Accent bij samengestelde woorden) 12 1.4.1.3. A kpzett szavak hangslyozsa (Accent bij afgeleide woorden) 13 1.4.2. Hanglejts, intonci (Zinsintonatie).............................................................. 13 1.5. Helyesrsi tudnivalk (Spellingregels) ................................................................... 13 1.5.1 Nagy kezdbetk.............................................................................................. 13 1.5.2. Egybers - klnrs (Aaneenschrijven - los van elkaar schrijven) ............. 15 1.5.2.1. Egyberjuk: 15 1.5.2.2. Ktjellel rjuk: 15 1.5.3. Kthangzk a szhatron (Tussenletters in samenstellingen)...................... 17 1.5.3.1. Az s kthangz 17 1.5.3.2. Az n kthangz 17 1.5.3.2.1. Az sszettel hatrn n kthangzt runk, ha 17 1.5.3.2.2. Az sszettel hatrn nem runk n kthangzt, 17 1.5.4. rsjelek (Woord- en leestekens)..................................................................... 18 1.5.4.1. Az aposztrf ( - a hiny jele) 18 2. FEJEZET Az ige (het werkwoord - verbum) (Hantosn Reviczky Dra)
2.1. Igei vgzdst nem kap illetve sztri alakok........................................................ 20 2.1.1. A sztri alakok............................................................................................... 20 2.1.1.1. A fnvi igenv (de onbepaalde wijs - infinitief) 20 2.1.1.2. A befejezett mellknvi igenv (het voltooid deelwoord participium van het perfectum) 20 2.1.1.2.1. A befejezett mellknvi igenv kpzse szablyos igk esetn: 20 2.1.1.2.2. A befejezett mellknvi igenv kpzse rendhagy ige esetn 21 2.1.1.2.2.1. A ge- prefix a befejezett mellknvi igenv kpzsekor 21
TARTALOM
143
2.1.1.2.3. A befejezett mellknvi igenv jelzi szerepben 21 2.1.2. A folyamatos mellknvi igenv (het onvoltooid deelwoord - participium van het presens)............................................................................................... 22 2.1.2.1. A folyamatos mellknvi igenv funkcii s hasznlata 22 2.1.3. Az igekts igk.............................................................................................. 22 2.1.3.1. Az elvl igekts ige 22 2.1.3.2. Nem elvl igektk 23 2.1. 3. 3. Az elvl vagy nem elvl igektk 23 2.1.3.4. Az elvl s nem elvl igekt 24 2.1.3.5. Az igektk jelentse 24 2.1.3.6. Igekt ige nlkl 24 2.2. Igemdok s igeidk, igenemek............................................................................... 25 2.2.1. Kijelent md, aktv........................................................................................ 25 2.2.1.1. A jelen id (de onvoltooid tegenwoordige tijd - presens) 25 2.2.1.2. Fontosabb rendhagy igk jelen ideje 25 2.2.1.3. A S. 2. szemly 26 2.2.1.4.A jelen id hasznlata 26 2.2.2. A mlt idk..................................................................................................... 26 2.2.2.1. Az egyszer mlt (de onvoltooid verteden tijd - imperfectum) 26 2.2.2.1.1. Szablyos igk 27 2.2.2.1.2. A szablytalan igk..........................................................................27 2.2.2.1.3. Igekts igk egyszer mlt ideje 28 2.2.2.1.4. Az egyszer mlt id hasznlata 28 2.2.2.2. A befejezett jelen kpzse (de voltooid tegenwoordige tijd perfectum) 28 2.2.2.2.1. Az idbeli segdige a befejezett jelen kpzsben 29 2.2.2.2.1.1. hebben mint idbeli segdige 29 2.2.2.2.1.2. zijn mint idbeli segdige 29 2.2.2.2.1.3. hebben s zijn egyes igknl 29 2.2.2.2.1.4. Trgyas s trgyatlan igk 30 2.2.2.2.2. A befejezett jelen hasznlata 30 2.2.2.2.2.1. Az egyszer mlt s befejezett jelen hasznlata kztti klnbsg 30 2.2.2.3. A befejezett mlt kpzse (de voltooid verleden tijd plusquamperfectum) 31 2.2.2.3.1. A befejezett mlt hasznlata 31 2.2.3. A jv idk...................................................................................................... 31 2.2.3.1. Az egyszer jv id kpzse (de onvoltooid tegenwoordig toekomende tijd - futurum) 31 2.2.3.1.1. Az egyszer jv id hasznlata 31 2.2.3.1.2. A jv id egyb kifejezsi formi 32 2.2.3.2. A befejezett jv id kpzse (de voltooid tegenwoordig toekomende tijd - futurum exactum) 32 2.2.3.2.1. A befejezett jv id hasznlata 32 2.2.4. A befejezett igeidk kpzse sszetett lltmny esetn................................ 32 2.2.4.1. A befejezett igeidk s egy fnvi igenv a mondatban 32 2.2.5. Kijelent md, passzv (aantonende wijs - indicatief, passie/). ..................... 33 2.2.5.1. A befejezetlen igeidk (onvoltooide tijden) 33 2.2.5.2. A befejezett igeidk (voltooide tijden) 33
144
(INHOUD)
2.2.5.3. Mely igkbl kpezhet szenved alak?............................................34 2.2.5.4. Szenved szerkezetek hasznlata 34 2.2.5.5. A hatrozott s a hatrozatlan trgy cselekv mondat szenvedv alaktsa 35 2.2.5.6. A mlt idk hasznlata a szenved igeragozsban 35 2.2.6. Feltteles md, aktv (de voorwaardelijke wijs, actief).................................. 35 2.2.6.1. A feltteles md jelen idejnek kpzse (de onvoltooid verleden toekomende tijd - conditionalis) 35 2.2.6.2. A feltteles md mlt idejnek kpzse (de voltooid verleden toekomende tijd - conditionalis perfecti) 35 2.2.6.3. Felttelessg kifejezse mlt idvel 36 2.2.6.4. A feltteles md jelen s mlt idejnek hasznlata 36 2.2.6.5. Feltteles md, szenved igeragozs 38 2.2.7. A ktmd (de aanvoegende wijs - conjunctie).............................................. 38 2.2.7.1. A ktmd kpzse 39 2.2.7.2. A ktmd hasznlata 39 2.2.8. A felszlt md (de gebiedende wijs - imperatief). ...................................... 39 2.2.8.1. A felszlt md kpzse 39 2.2.8.2. A felszlts krlrsa 40 2.2.8.3. A felszlt md hasznlata 40 2.2.8.4. A felszlt md szerkezetek lehetsges bvtmnyei 40 2.3. A segdigk (hulpwerkwoorden).............................................................................. 41 2.3.1. zijn alakjai. ...................................................................................................... 41 2.3.1.1. zijn hasznlata 41 2.3.2. hebben alakjai................................................................................................. 41 2.3.2.1. hebben hasznlata............................................................................... 42 2.3.3. worden alakjai................................................................................................. 42 2.2.9.3.1. worden jelentse............................................................................... 42 2.3.4. A mdbeli segdigk (hulpwerkwoorden van modaliteit).............................. 42 2.3.4.1. Jelen idej alakok................................................................................ 42 2.3.4.2. Egyszer mlt idej alakok 43 2.3.4.3. A mdbeli segdigk befejezett mellknvi igeneve 43 2.3.4.4. A mdbeli segdigk befejezett jelene s befejezett mltja 43 2.3.4.5. A mdbeli segdigk egyszer jv ideje s sszetett jv ideje 43 2.3.4.6. A mdbeli segdigk hasznlata 43 2.3.4.6.1. kunnen 43 2.3.4.6.2. mogen 44 2.3.4.6.3. willen 44 2.3.4.6.4. zullen 44 2.3.4.6.4.1. zullen egyszer mltjnak msodlagos jelentse 45 2.3.4.6.5. moeten 45 2.3.4.6.6. hoeven 46 2.3.4.7. Mdbeli segdigk figei funkciban 46 2.3.5. Tbb mint kt igbl ll sszetett igei szerkezetek. ..................................... 46
TARTALOM 3. FEJEZET A fnv (het zelfstandig naamwoord - het substantief)
145 (Szalai Erika)
3.1. A nvel (het lidwoord - artikel)............................................................................... 48 3.1.1. Hatrozatlan nvelt (een) hasznlunk............................................................ 48 3.1.2. Nem hasznlunk hatrozatlan nvelt. ........................................................... 48 3.1.3. Hatrozott nvelt (de/het) hasznlunk. ......................................................... 49 3.1.4. Nem hasznlunk hatrozott nvelt................................................................ 49 3.1.5. A nvel ragozsa............................................................................................ 49 3.2. A fnv neme(het geslacht van het zelfstandig naamwoord - genus van het substantief). .............................................................................................................. 50 3.2.1. Jelentsk alapjn de-szavak........................................................................... 50 3.2.2. Alakjuk alapjn de-szavak (nnem szavak). ................................................ 50 3.2.3. Jelentsk alapjn het-szavak......................................................................... 51 3.2.4. Alakjuk alapjn het-szavak............................................................................. 51 3.2.5. Mindkt nvelvel hasznlt fnevek. ............................................................. 51 3.2.6. Az sszetett szavak nvelje........................................................................... 52 3.3. A fnevek ragozsa................................................................................................... 52 3.3.1. A birtokviszony kifejezse.............................................................................. 52 3.4. A fnevek tbbes szma (het meervoud van het zelfstandig naamwoord de pluralis van substantieven)................................................................................... 53 3.4.1. Tbbes szmban -s vgzdst kapnak. ........................................................... 53 3.4.1.1. -s vgzdst kapnak a hossz magnhangzra vgzd fnevek, kivve -ee, -ie (V.: 3.4.1.e s 3.4.3.6) 54 3.4.2. Tbbes szmban -en vgzdst kapnak a 3.4.1 s a 3.4.3 pontban fel nem sorolt fnevek.................................................................................................. 54 3.4.3. Rendhagy tbbes szmok.............................................................................. 55 3.4.4. Fontosabb azonos alak szavak eltr tbbes szmmal................................. 55 3.4.5. Nhny fnv csak tbbes szmban fordul el............................................... 56 3.4.6. Tbbes szm helyett egyes szm. ................................................................... 56 3.5. Kicsinyt kpzs szavak (het verkleinwoord - het diminutief).............................. 56 3.5.1. Kicsinyt kpzs szt hasznlunk a kvetkez esetekben............................ 56 3.5.2. A kicsinyt kpzs fnevek kpzse............................................................. 57 3.5.2.1. -je kpz 57 3.5.2.2. -tje kpz 57 3.5.2.3. -pje kpzv 57 3.5.2.4. -etje kpz 57 3.5.2.5. -kje kpzvel 57 3.5.2.6. Rendhagy kicsinyt kpzs alakok 58 3.5.3. Nem fnvbl kpzett kicsinyt kpzs szavak............................................ 58 3.5.4. A kicsinyt kpz nlkli s a kicsinyt kpzs szavak viszonya. ............. 58 3.6. Fnv helyettestse nvmssal................................................................................ 59 3.6.1. Szemlyt jell fnevek helyettestse............................................................ 59 3.6.2. Nem szemlyt jell fnevek helyettestse................................................... 60 3.6.2.1. Alany s trgy60 3.6.2.2. Elljrsz eltt..................................................................................61
146
(INHOUD) 3.6.2.3. Elljrsz utn..................................................................................61 3.6.2.3.1. A nvmsi hatrozsz helye a mondatban 62 3.6.2.3.2. A kvetkez elljrszkkal nem alkothatunk nvmsi hatrozszt 62
4. FEJEZET A mellknv (het bijvoeglijk naamwoord - adjectief)
(Kis Irn)
4.1. A mellknv mint jelz.............................................................................................64 4.1.1. A jelzi szerepben ll mellknv...................................................................64 4.1.1.2. helyesrsi szablyok...........................................................................64 4.1.2.1. Mikor nem kap a mellknv -e ragot?64 4.1.2.2. Klnbz ragozhatatlan mellknevek 65 4.2. Az igei-nvszi lltmnyban szerepl mellknv................................................... 66 4.3. A hatrozi szerepben ll mellknv...................................................................... 66 4.4. A mellknv nll hasznlata (zelfstandig gebruik).............................................. 67 4.4.1. Fnv elhagysa esetn................................................................................... 67 4.4.2. A mellknv nll hasznlata iets, niets, veel, wat, allerlei, wat voor, genoeg, weinig utn. ........................................................................................ 67 4.5. A mellknv fokozsa (alap- kzp- s felsfok)..................................................... 67 4.5.2. Rendhagy fokozs mellknevek:................................................................ 68 4.5.3. A fokozott mellknv mondatbeli hasznlata................................................. 69 4.5.3.1. A jelzi funkcit betlt kzpfok vagy felsfok mellknv. .......69 4.5.3.2. A hatrozi funkcit betlt fokozott mellknv 69 4.5.3.3. Az lltmnyi funkcit betlt kzpfok s felsfok mellknv...69 4.5.3.3.1. Az sszehasonlts 70 5. FEJEZET A hatrozszk (het bijwoord - adverbium) (Varga Orsolya)
5.1.1. Helyhatrozk (adverbia van plaats)................................................................ 72 5.1.2. Idhatrozk (adverbia van tijd). .................................................................... 72 5.1.3. Krd (nvmsi) hatrozszk (vragende adverbia)....................................... 72 5.1.4. Kapcsolatos hatrozszk (verbindende adverbia)......................................... 72 5.1.4.1. toen 73 5.1.4.2. echter/evenwel 73 5.1.5. Egyb hatrozszk: 73 5.1.5.1. Ms szfaj szavak hatrozszknt 74 5.2. Az er hatrozsz hasznlata................................................................................... 75 Az er szcska utal szerepben. ....................................................................................... 75 5.2.1 Az er mint helyhatroz................................................................................... 75 5.2.2 Rszel jelents er. ........................................................................................ 75 5.2.3. Elljrval kombinlt er.................................................................................. 76 Az utal er helye a mondatban........................................................................................ 77 Az er szcska nyelvtani jelentsei. ................................................................................. 78 5.2.4 Helykitlt hatrozatlan alany esetn.............................................................. 78 5.2.4.1. Mikor hagyhatjuk el az er-t hatrozatlan alany esetn? 79 5.2.5 Szenved mondatok alanya.............................................................................. 79
TARTALOM
147
A nyelvtani er helye a mondatban................................................................................... 80 5.2.6. Klnbz szerep er-ek egy mondatban...................................................... 80 6. FEJEZET A nvms (het voornaamwoord - pronomen) (Szalai Erika)
6.1. A szemlyes nvms (het persoonlijk voornaamwoord - personaal pronomen)...... 82 6.1.1. A szemlyes nvms alany s trgy/rszes esete............................................ 82 6.1.2. A szemlyes nvms hangslyos s hangslytalan alakja. ............................ 83 6.1.2.1. A hangslyos alakokat hasznljuk: 83 6.1.2.2. A hangslytalan alakot hasznljuk: 83 6.1.3. Egyes szm 2. szemly - tegezs s magzs. ................................................. 83 6.1.3.1. A tegezs hasznlata: 83 6.1.3.2. A magzs hasznlata84 6.1.4. A het nvms mint a mondat alanya vagy trgya...........................................84 6.1.5. A fnv helyettestse nvmssal: lsd: 3.6....................................................84 6.2. A visszahat nvms (het wederkerend voornaamwoord - reflexief pronomen). ... 85 6.2.1. A visszahat nvmsok hasznlata:................................................................ 86 6.2.2. A klcsns nvms: elkaar (egyms)........................................................... 86 6.2.2.1. A klcsns nvms hasznlata: 86 6.3. A birtokos nvms (het bezittelijk voornaamwoord - possessief pronomen).......... 87 6.3.1. A determinnsknt hasznlt birtokos nvms................................................ 87 6.3.1.1. A determinnsknt hasznlt birtokos nvms alakja csak tbbes szm 1. szemly-ben fgg a fnv (birtok) nemtl: 87 6.3.1.2. Birtokos nvms szemlyt jell fnevek esetn 87 6.3.1.3. Birtokos nvms nem szemlyt jell fnevek esetn 88 6.3.1.3.1. de-szavak 88 6.3.1.3.2. het-szavak 88 6.3.1.3.3. tbbes szm 88 6.3.1.4. A birtokos nvms hangslyos s hangslytalan alakja 88 6.3.2. Az nll birtokos nvms............................................................................. 89 6.4. A mutat nvms (het aanwijzend voornaamwoord - demonstratief pronomen).... 89 6.4.1. A determinnsknt hasznlt mutat nvms..................................................90 6.4.1.1. deze/dit, die/dat:90 6.4.1.2. n en dezelfde, n en hetzelfde:90 6.4.1.3. zon / zulk(e)90 6.4.1.4. dergelijk(e), soortgelijk(e), dusdanig(e), zodanig(e)90 6.4.2. Az nllan hasznlt mutat nvms............................................................. 91 6.4.2.1. deze/dit, die/dat 91 6.4.2.1.1. A deze/dit, die/dat mutat nvmsok melll a szismtlst elkerlend elhagy-juk a fnevet, ha a szvegkrnyezetbl vagy a szitucibl kiderl, a nvmsok mire vonatkoznak: 91 6.4.2.1.2 A deze/dit, die/dat mutat nvmsokat hasznlhatjuk fnevek helyettestsre is. Lsd: 3.6. 91 6.4.2.1.3. A dit/dat nvms mint a mondat alanya vagy trgya (V.: 6.1.4.) 91 6.4.2.2. dezelfde, hetzelfde, dergelijk, soortgelijk, dusdanig, zodanig: 91 6.4.2.3. zo n/zulk(e): 91
148
(INHOUD)
6.4.2.4. degene(n), diegene(n), hetgene, datgene, hetgeen: 91 6.5. A vonatkoz nvms................................................................................................. 92 (het betrekkelijk voornaamwoord - relatief pronomen).................................................. 92 6.5.1. Az elljrsz nlkl alkotott vonatkoz nvmsok hasznlata.................... 92 6.5.2. Az elljrsz nlkl alkotott vonatkoz nvms helye a mondatban. ......... 93 6.5.3. Az elljrszval alkotott vonatkoz nvmsok hasznlata.......................... 93 6.5.4. A waar + elljrszval alkotott vonatkoz nvms helye a mondatban...... 94 6.6. Krd nvmsok....................................................................................................... 94 (vragende voornaamwoorden - vragende pronomina).................................................... 94 6.6.1. wie: ki, kik, kit, kiket, kinek, kiknek.............................................................. 94 6.6.2. wat: mi, mik, mit, miket................................................................................. 95 6.6.3. welk(e): melyik................................................................................................ 95 6.6.4. wat voor (een): milyen.................................................................................... 95 6.6.5. A krd nvmsok hasznlata. ....................................................................... 96 6.6.5.1. krdszknt: lsd a fenti pldkat. 96 6.6.5.2. fgg krdsben ktszknt: (lsd mg: 9.2.2.) 96 6.7. A hatrozatlan s ltalnos nvms.......................................................................... 96 (het onbepaald voornaamwoord - indefiniet pronomen)................................................. 96 6.7.1. men ltalnos alany. ...................................................................................... 96 6.7.2. iemand/een: valaki, niemand/geen: senki..................................................... 97 6.7.3. iets/wat: valami(t), niets/(niks): semmi(t)....................................................... 97 6.7.4. al, alle, alles, allen, allemaal......................................................................... 97 6.7.4.1. al, alle: minden 97 6.7.4.2. allen: mindenki(t), alles: minden(t) 97 6.7.4.3. allemaal: mind, az sszes 98 6.7.5. elljrsz + iets, niets, alles.......................................................................... 98 6.7.6. iedereen: mindenki, minden egyes ember, ieder(e), elk(e): minden (egyes). 98 6.7.7. ander(e), een ander, een of ander, een en ander........................................... 98 6.7.7.1. ander(e): msik, ms 98 6.7.7.2. een ander: valaki ms(t)99 6.7.7.3. een of ander: valami, valamelyik, valamilyen99 6.7.7.4. een en ander: egy(et) s ms(t)99 6.7.8. wie ... ook: akrki(t), wat ... ook: akrmi(t). ................................................... 99 7. FEJEZET Elljrszk s nvutk (het voor- en achtersetzel - de prepositieen de postpositie) (Eszenyi Rka)
7.1. Az elljrsz.......................................................................................................... 101 7.2. Az elljrszk hasznlata. .................................................................................... 101 7.3. A leggyakrabban elfordul elljrszk listja. ................................................... 101 7.4. A nvutk................................................................................................................ 106 7.5. A nvutk hasznlata.............................................................................................. 106 7.6. Elljrsz vagy nvut?........................................................................................ 107 7.7. Elljrsz - nvut kombincik........................................................................... 107
TARTALOM 8. FEJEZET A szmnv (het telwoord - numerale)
149 (Hantosn Reviczky Dra)
8.1. A tszmnv............................................................................................................ 109 8.1.1. A hatrozott tszmnv (het bepaalde hoofdtelwoord). ............................... 109 8.1.1.1. A hatrozott szmnevek betkkel val trsa s kiolvassa 110 8.1.2. A hatrozott szmnevek hasznlata.............................................................. 110 8.1.3. Hatrozatlan szmnevek (onbepaalde telwoorden)....................................... 111 8.2. A sorszmnevek (rangtelwoorden)......................................................................... 112 8.2.1. A hatrozott sorszmnevek kpzse............................................................. 112 8.2.1.1. A sorszmnevek hasznlata 112 8.2.2. A hatrozatlan sorszmnevek....................................................................... 112 9. FEJEZET Ktszk (het voegwoord - de conjunctie) (Hantosn Reviczky Dra)
9.1. A mellrendel ktszk......................................................................................... 114 9.1.1. Egytag mellrendel ktszk:. .................................................................. 114 9.1.2. Pros mellrendel ktszk......................................................................... 115 9.2. Az alrendel ktszk........................................................................................... 115 9.2.1.Trgyi mellkmondat ktszava:. .................................................................. 115 9.2.2. Fgg krds ktszavai:............................................................................. 115 9.2.3. Idhatrozi mellkmondat ktszavai:....................................................... 116 9.2.4. Okhatrozi mellkmondat ktszavai:. ...................................................... 116 9.2.5. Clhatrozi mellkmondat ktszava:........................................................ 117 9.2.6. Kvetkezmnyes mellkmondat ktszava:................................................. 117 9.2.7. Feltteles mellkmondat ktszavai:............................................................. 117 9.2.8. Megenged mellkmondat ktszavai:......................................................... 117 9.3. Egyb mondatokat sszekt elemek..................................................................... 118 9.3.1. Mellrendel sszekt elemek..................................................................... 118 9.3.1.1. Kapcsolatos hatrozszk (verbindende adverbia) 118 9.3.2. Alrendel szekt elemek......................................................................... 118 9.3.2.1. Elljrszk 118 9.3.2.2. Nvmsok 118 9.3.2.3. Hatrozszk 118 10. FEJEZET Mondattan (de zinsbouw - syntaxis) (Hantosn Reviczky Dra)
10.1. Mondatfajtk. ........................................................................................................ 120 10.1.1. Az egyszer kijelent mondat. .................................................................... 120 10.1.1.1. A fmondat 120 10.1.1.1.1. Az egyenes szrend fmondat 120 10.1.1.1.1.1. Az egyenes szrend fmondat alanya 120 10.1.1.1.1.2. A fmondat lltmnya 120 10.1.1.1.1.3. Egyb mondatrszek szrendje a fmondatban 120 10.1.1.1.1.4. Az sszetett lltmny ragozatlan rszeinek helye a fmondatban 123
10.2. Az sszetett mondat.............................................................................................. 123 10.2.1. Az alrendelt mellkmondat. ...................................................................... 123 10.2.1.1. A mellkmondat alanya124 10.2.1.2. Ms mondatrsz a mellkmondatban124 10.2.1.3. Az (sszetett) lltmny124 10.2.1.4. A mellkmondatok hasznlata125 10.3. A krd mondat szrendje. .................................................................................126 10. 3.1. A fordtott szrend fmondat (inverzi). ...............................................126 10.4. Tagad mondatok szrendje. ..............................................................................127 10. 5. A fnvi igeneves szerkezetek...........................................................................127 10.5.1. A ragozott (segd)ige + fnvi igenv vel kpzett szerkezetek. ...............127 10.5.2. A ragozott (segd)ige +te + fnvi igeneves szerkezetek.........................128 11. FEJEZET A tagads (de ontkenning - negatie) (Kis Irn)
11.1. Nee / geen / niet...................................................................................................130 11.1.1. Tagads a geen hasznlatval....................................................................130 11.1.2. A geen mondatbeli helye megegyezik a hatrozatlan nvel helyvel.....130 11.1.3. A geen s az ltala tagadott fnv kztt llhat:. .....................................130 11.1.4. A geen nll hasznlata...........................................................................131 11.1.4.1. A geen nllan is hasznlhat az er utn (lsd mg 5.2.2):. ................131 11.1.4.2. A geen sosem fordulhat el a hatrozatlan nvelvel kzsen..............131 11.2. Tagads a niet hasznlatval...............................................................................131 11.2.1.- 6. A niet mondatbeli helye........................................................................131 11. 3. A tagads egyb formi:. ...................................................................................133 11.3.1. nooit............................................................................................................133 11.3.1.1. Mg a nooit jelentse sohasem, addig az ooit niet jelentse egyszer nem: 133 11.3.2. niemand / niets / nergens...........................................................................133 11.3.2.1. Mg a niemand jelentse senki, addig az iemand niet jelentse egy valaki nem. Mg a niets jelentse semmi, addig az iets niet jelentse egy valami nem. Stb. 133 11.3.3. noch............................................................................................................134 11.3.4. al...nog niet, nog geen / nog...niet meer, geen meer. .............................134 11.4. ketts tagads............................................................................................134 A szablytalan igk teljes sztri alakja.......................................................................135

Kis Holland Nyelvtan

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kis Holland Nyelvtan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Albertn Balzsi Jlia Eszenyi Rka Hantosn Reviczky Dra Kis Irn Szalai Erika Varga Orsolya

KIS HOLLAND NYELVTAN

A Kroli Gspr Reformtus Egyetem Idegennyelvi Lektortusnak kiadsa

Felels szerkeszt: Hantosn Reviczky Dra Anyanyelvi lektor: Douwe Boelens

Kiejts s helyesrs (de uitspraak en de spelling)

(DE UITSPRAAK EN DE SPELLING)

1.1. A kiejts s az rskp viszonya

1.2. Sztagols a helyesrs szolglatban

1.3. Az egyes hangok kiejtse s rsa

neus, kleur, deur

(DE UITSPRAAK EN DE SPELLING)

au au y a.j o.j uj e.y i.y

10 j k idegen eredet szavakban: zs, dzs

(DE UITSPRAAK EN DE SPELLING)

1.4. Szhangsly s intonci (Woordaccent en zinsintonatie)

1.5. Helyesrsi tudnivalk (Spellingregels)

14 Isten s szent emberek ill. dolgok nevt.

(DE UITSPRAAK EN DE SPELLING)

(DE UITSPRAAK EN DE SPELLING)

a kiejtsben ezen a helyen s hang hallhat

(DE UITSPRAAK EN DE SPELLING)

Az ige (het werkwoord - verbum)

(HET WERKWOORD VERBUM)

2.1. Igei vgzdst nem kap illetve sztri alakok

zngs t, 1 mssalhangz zngs t, 2 mssalhangz zngtlen t magn hangzs t f t s t d t t t -len I-elen

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

2.2. Igemdok s igeidk, igenemek

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

2.3. A segdigk (hulpwerkwoorden)

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

(HET WERKWOORD VERBUM)

A fnv (het zelfstandig naamwoord - het substantief)

(HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD HET SUBSTANTIEF)

3.1. A nvel (het lidwoord - artikel)

(HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD HET SUBSTANTIEF)

(HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD HET SUBSTANTIEF)

3.3. A fnevek ragozsa

(HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD HET SUBSTANTIEF)

(HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD HET SUBSTANTIEF)

3.4.5. Nhny fnv csak tbbes szmban fordul el. A legfontosabbak:

3.5. Kicsinyt kpzs szavak (het verkleinwoord - het diminutief)

A FNV 3.5.2. A kicsinyt kpzs fnevek kpzse:

(HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD HET SUBSTANTIEF)

3.6. Fnv helyettestse nvmssal

(HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD HET SUBSTANTIEF)

(HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD HET SUBSTANTIEF)

A mellknv (het bijvoeglijk naamwoord - adjectief)

(HET BIJVOEGLIJK NAAMWOORD ADJECTIEF)

4.1. A mellknv mint jelz

(HET BIJVOEGLIJK NAAMWOORD ADJECTIEF)

4.2. Az igei-nvszi lltmnyban szerepl mellknv

4.3. A hatrozi szerepben ll mellknv

4.4. A mellknv nll hasznlata (zelfstandig gebruik)

4.5. A mellknv fokozsa (alap- kzp- s felsfok)

(HET BIJVOEGLIJK NAAMWOORD ADJECTIEF)

142 1. FEJEZET Kiejts s helyesrs (de uitspraak en de spelling)